مقایسه دو مکتب تاویلی صوفیانه در زمینه آیه «تاویل» (مطالعه موردی: مصنفات عین القضات همدانی و کشف الاسرار میبدی)

مبنای اصلی نوشتار حاضر، درباره برخی از نکات مربوط به آیه تاویل (آل‌عمران(3)/7) است با تکیه بر دیدگاه‌های دو نویسنده اهل تصوف و عرفان، عین‌القضات همدانی و رشیدالدین میبدی است. این دو متفکر اسلامی را باید به عنوان نمایندگان دو جریان اندیشه تاویل‌گرا در نیمه دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجری قمری دانست. هدف کلی ما، شناخت دریافت‌های ذوقی و عارفانه و تبیین تفکرات تاویل‌گرایانه عارفان، بخصوص عین‌القضات و میبدی، نسبت به متن قرآن کریم است. این پژوهش در روش گردآوری اطلاعات، از منابع کتابخانه‌ای بهره گرفته و سپس به صورت کیفی به تحلیل داده‌ها با روش استدلایی می‌پردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که عین‌القضات دانش راسخان را برای تاویل آیات متشابه در کنار دانش الهی می‌پذیرد. او هرچند مدعی آن نیست که به تاویل همه متشابهات، دست یافته، به طور ضمنی، از خود به عنوان یکی از مصادیق راسخان یاد می‌کند. درصورتی‌که میبدی با نگاه تفسیری و متشرعانه، به آیه تاویل می‌نگرد و بر این باور است که دانش تاویل متشابهات تنها مختص خداوند است؛ اما به طور مطلق هم مخالف تاویل نیست. در کشف‌الاسرار، با دو رویکرد تاویلی نکوهیده و پسندیده مواجه هستیم. تاویلاتی که از جاده شریعت و کتاب و سنت عدول کند، نکوهیده و در غیر آن، پسندیده و مطلوب است. آن‌چه از دیدگاه هر دو متفکر تاویلگرا باید به عنوان وجوه اشتراک مد نظر قرار داد، آن است که هر دو بی‌هیچ تردیدی، ایمان و سرسپردگی محض و تسلیم و اعتقاد قلبی راسخان را در برابر متشابهات قرآن کریم لازم می‌دانند.