مقایسه جایگاه نفس الامری ذات و تعینات الهی در دو منظر صدرایی و عرفانی

هدف پژوهش اعتباری یا غیراعتباری‎دانستن تمایز تعینات حقی از ذات حضرت حق، از پرسش های مشترک در حکمت و عرفان اسلامی است. پرسش این است که آیا تعینات علمی احدی و اسمایی، حقیقتا و در نفس‎الامر با یکدیگر متمایزند یا تمایز مقام ذات از مقام احدیت و واحدیت، امری اعتباری است و این عناوین، فارغ از اعتبار ذهنی فاعل شناسا، هیچ گونه تعدد و تمایزی ندارند. در همین راستا، هدف این پژوهش، کشف نگرش عرفان اسلامی و حکمت متعالیه در خصوص این موضوع است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل اصطیادی و مقایسه، به بررسی تحلیلی و تطبیقی نگرش عرفانی و صدرایی در این موضوع پرداخته است؛ همچنین این تحقیق مبتنی بر داده های کتابخانه‏ای انجام گرفته است. یافته های تحقیق از این قرار است که تمایز ذات و تعینات حقی در کلام ملاصدرا به تمایز وجود و ماهیت و تمایز محیط و محاط تنظیر شده اند که نشان دهنده تمایز نفس الامری ذات و تعینات در حکمت متعالیه است؛ همچنین اعتقاد عارفان اسلامی به تقدم رتبی مقام باطن و غیب نسبت به مقام شهادت و صورت و اعتقاد آنان به تمایز احاطی ذات و تعینات، به‏روشنی به تمایز نفس‏الامری حضرت ذات از حضرت اسماء دلالت می کند. نتیجه تحقیق آن است که عینیت ذات و صفات در نگرش عرفانی و صدرایی مربوط به ساحت وجود و تحقق است و منافاتی با تقدم رتبی و نفس الامری مقام ذات نسبت به مقام صفات ندارد.