بررسی و تجزیه و تحلیل سیستمیک عملکرد و روابط اجزا آن برای اصلاح کنجد (.Sesamum indicum L)

جایگاه ارزشمند کنجد در دانه های روغنی لزوم شناسایی روابط عملکرد و اجزا آن را برای تعیین پارامترهای کلیدی و با اهمیت چرخه انتخاب جهت بهبود عملکرد اجتناب ناپذیر می نماید. بدین منظور بررسی حاضر روی 32 ژنوتیپ کنجد تیپ چند شاخه انجام شد. همبستگی مثبت و معنی داری بین عملکرد دانه با تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، طول گل آذین اصلی و وزن هزار دانه مشاهده گردید. همچنین ارتفاع شاخه دهی (فاصله اولین شاخه فرعی از سطح زمین) و ارتفاع اولین کپسول (فاصله اولین کپسول از سطح زمین) همبستگی منفی و معنی داری با عملکرد نشان دادند. بر اساس نتایج رگرسیون گام به گام و تجزیه علیت معمولی، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، طول گل آذین اصلی و وزن هزار دانه به ترتیب دارای بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد بودند. با استفاده از تجزیه علیت جایگزین یا ترتیبی، اثرات مستقیم طول گل آذین اصلی، تعداد کپسول در بوته و وزن هزار دانه بسیار چشمگیر تر از تجزیه علیت معمولی برآورد گردید. همچنین در روش جایگزین اثر غیر مستقیم تعداد شاخه فرعی در بوته و نیز طول گل آذین اصلی از طریق تعداد کپسول در بوته بیشتر از روش تجزیه علیت معمولی برآورد گردید. نتایج تجزیه عاملی وجود سه عامل را نشان داد که در مجموع حدود 80 درصد تغییرات کل داده ها را توجیه نمودند. عامل اول مقایسه ای بین تعداد کپسول در بوته و طول گل آذین اصلی با ارتفاع اولین کپسول و ارتفاع شاخه دهی را نشان می داد. عامل دوم اثرات مثبت بر طول کپسول، دانه در کپسول و وزن هزار دانه داشته و عامل سوم اثر گذاری مثبت بر تعداد کپسول در بوته و تعداد شاخه فرعی در بوته داشت. بر اساس نتایج تجزیه علیت و ویژگی عامل ها، انتخاب برای افزایش عملکرد بر اساس افزایش تعداد کپسول در بوته و طول گل آذین اصلی به عنوان کلیدی ترین اجزا عملکرد، نتایج مشابهی با انتخاب از طریق کاهش ارتفاع اولین کپسول و تشکیل شاخه فرعی در ارتفاع پایین تر (که در مراحل اولیه میوه دهی قابل ارزیابی می باشد) را سبب می شود. نتایج گزینش بر مبنای تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه (که بر اساس تجزیه علیت اثر کمتری بر عملکرد دارند) از طریق انتخاب برای طول کپسول بیشتر (بدون نمونه گیری تخریبی) نیز قابل حصول است. سرانجام، بر اساس ماهیت سوم، گزینش بر اساس تعداد شاخه فرعی در بوته می تواند به عنوان آخرین راه کار سبب افزایش عملکرد شود.