تحلیل دیدگاه دانشمندان اسلامی پیرامون استحقاقی یا تفضلی بودن ثواب

حدیث «لا یدخل احدا الجنه عمله» و روایات هم‌مضمون آن از احادیث مشکل در جوامع روایی اهل‌سنت به‌شمار می‌آید. این روایات، بر فضل و رحمت خداوند نسبت به بندگان بدون در نظرگرفتن معصیت و عبادت آن‌ها اشاره دارد. بر اساس ظاهر این احادیث، اعمال انسان نقشی در ورود به بهشت و جهنم او ندارد؛ حال آنکه از نظر امامیه و معتزله بر پایه ادله عقلی و نقلی، آدمی در مقابل فرمانبری و اطاعت، مستحق ثواب و در مقابل عصیان، مستحق عذاب است. برخلاف جبریه که این روایات را بر عدم موضوعیت عمل در کسب ثواب حمل می‌کنند. اندیشمندان اشاعره، احادیث فوق را مویدی در اثبات تفضلی‌بودن ثواب الهی می‌دانند. پرداختن به معانی گوناگون «باء» در روایاتی چون «لا یدخل احد منکم الجنه بعمله» و «لن ینجو احد منکم بعمله» و رفع تعارض آن با آیاتی مانند آیه Pادخلوا الجنه بما کنتم تعملونO مهم‌ترین شاخصه شرح اشاعره محسوب می‌شود. در این پژوهش به شیوه تحلیل محتوا پس از تبیین روایات فوق، به‌طور دقیق دیدگاه‌ها و ادله و نقدهای اندیشمندان اهل‌سنت ذیل این احادیث که در سه محور قابل دسته‌بندی است، مطرح می‌شود و در نهایت نیز با توجه به مبانی فکری امامیه به ارزیابی آن‌ها پرداخته می‌شود.