بازخوانی هندسه و تناسبات حیاط مرکزی در دستیابی به نور مناسب روز در خانه های تاریخی قاجاری کاشان

معماری تاریخی ایران دارای روش هایی ارزشمند در بهره گیری از نور طبیعی در بناها است که یکی از این روش ها، استفاده از حیاط مرکزی در ساختار معماری می باشد. بنابراین نیاز است که خصوصیات موثر بر بهره مندی بنا از نورطبیعی، از قبیل هندسه و تناسبات مورد بازشناسی قرار گیرد. مقاله حاضر در رویکردی کمی و با روش پژوهش تشریحی (تبیینی) با بیان اصول و قواعد هندسی و تناسباتی مرتبط با حیاط مرکزی مانند «شکل هندسی، طول، عرض، ارتفاع و نسبت های ویژه R_1=محیط/ارتفاع و R_2=عرض/طول، SAR=عرض/ارتفاع، مرز آسمان و زاویه دیده شدن آسمان نسبت به بازشو و تاثیر آن ها بر عملکرد نوری»، ساختاری مقایسه ای را برای ارزیابی حیاط مرکزی در نمونه های موردی شکل می دهد. یافته ها نشان می دهد هندسه غالب حیاط ها، مستطیل و مربع با پخ در گوشه ها است؛ مقادیر تناسباتی R_1 و R_2 از کمینه پیشنهادی برای نورگیری مناسب فضاها بیشتر هستند؛ مرز دیده شدن آسمان در اغلب موارد از عمق فضاها بیشتر بوده، همچنین SAR و زاویه دید بازشوها به آسمان، متناسب با عملکرد فضاها است. در نتیجه، در خانه های کاشان، تامین نور فضاها نسبت به عملکرد اقلیمی آن، از اولویت بیشتری برخوردار بوده و فضاهای مجاور حیاط در بیشتر روز از روشنایی طبیعی و تقریبا یکنواختی با عمق نفوذ نور مناسب بهره مند هستند. ازسویی، حیاط ها قادر به تامین ضریب نور روز بیشتر از 1.53 برای فضاهای مجاور هستند که بیانگر تبعیت هندسه، تناسبات و مقیاس فضایی آن در راستای نورگیری مناسب برای این خانه ها است.