مجموعه ‏الشعرای فضلی نمنگانی و تبیین اهمیت آن در نگارش تاریخ شعر فارسی در ماوراءالنهر

عبدالکریم فضلی نمنگانی (فوت پس از 1822م) تذکره‏نویس ماوراءالنهری است که با تالیف تذکره ی مجموعه‏الشعرا، نقش بارزی در تاریخ شعر فارسی ایفا کرده است. مسئله ی اصلی پژوهش این است که فضلی کیست و تذکره ی وی چه اهمیتی در نگارش تاریخ شعر و ادب فارسی در ماوراءالنهر دارد؟ دیدگاه‏های انتقادی تذکره‏نویس در کدام‏یک از رویکردهای سنتی نقد ادبی قرار می‏گیرد و دارای چه ویژگی‏هایی است؟ بررسی تذکره و اسناد مکتوب این دوره، بر اساس تحلیل محتوا و با استفاده از دستاوردهای ژانری، نشان داد فضلی، ملک‏الشعرای دربار امیر شاعر و هنردوست خوقند است که به فرمان وی، نخستین تذکره ی منظوم عصری ناحیه‏ای دوزبانه ی فارسی و ترکی (ازبکی) را در ماوراءالنهر سروده است. این تذکره تنها منبع منحصربه‏فرد تحقیق در تاریخ تحولات شعر فارسی در منطقه است که تذکره‏نویس آن را در شرح حال 93 شاعر محیط ادبی خوقند و مناطق مرتبط با آن تدوین کرده است. دیدگاه‏های انتقادی فضلی در تذکره، فرصتی برای پژوهشگران نقد ادبی ایجاد کرده است تا بتوانند ارزیابی‏های سنجش‏گرانه ی صاحب تذکره را ذیل چهار رویکرد «تاریخی تحلیلی، اخلاقی، سیاسی اجتماعی و بلاغی جمال‏شناسانه» مطالعه کنند و در خلال آن، با شاخص‏های نقد ادبی در این دوره آشنا شوند. این تذکره، سرشار از نکات ارزنده درباره ی تاریخ شعر و ادب فارسی در ماوراءالنهر سده ی نوزدهم میلادی است.