معارف نباتی در مثنوی

گیاهان در ذهن معنی آفرین مولوی از جایگاهی مهم برخوردارند و روایت هایی که به کمک معارف گیاهی در مثنوی طرح شده، راهبرد تربیتی تازه ای را شامل شده است که مولانا آن را برای تزکیه خود و مخاطبان در پیش گرفته است. در این جستار، که به شیوه تحلیلی-توصیفی انجام شده است، مباحث و معارف نباتی از هر شش دفتر مثنوی استخراج و در مرحله بعد، داده ها به دو بخش فیزیکی (مادی) و متافیزیکی (غیرمادی) تقسیم شده است: نحوه مواجهه مولانا با گیاهان در این دو بخش، توصیفی، گاه مادی و صوری و منطبق بر دانسته های دانش کشاورزی امروز و گاه ابزاری در خدمت تعالیم معنوی است. این پژوهش، ازیک سو، گفتمان عرفانی مولوی را در زمینه نباتات به مثابه مظهر تجلی خداوند و ازسوی دیگر، ذوق شاعر را در استفاده از صنایع ادبی در زیباسازی و رسایی کلام نشان می دهد.
آشنایی مولوی با نام و شکل ظاهری گیاهان و خواص دارویی و درمانی آنها؛ انواع مختلف میوه ها، غلات، سبزی ها و حبوبات؛ اصطلاحات باغداری و طرز باغبانی؛ رسوم کشت و کوددهی، این گمان را تقویت می کند که او به کتاب های دایره المعارفی نظیر بندهشن، الابنیه عن حقایق الادویه و... دسترسی داشته و احتمالا آنها را مطالعه کرده است. ازجمله عواملی که می تواند ژرف ساختی برای وفور این اصطلاحات در نظر گرفته شود، طبیعت گرایی مولوی و موقعیت جغرافیایی محل زندگی او و تاثیر آموزه های معنوی پدرش بهاءالدین است.