تحلیل مهم ترین مولفه های کلامی اشاعره در امثال فارسی

مثل ها از دین، فرهنگ، آداب و رسوم و باورهای فلسفی و کلامی حاکم بر جامعه مایه می گیرند. اشاعره که از مهمترین فرق کلامی در تمدن اسلامی به شمار می آیند نقش محوری در تکوین اندیشه انسان اسلامی و ایرانی داشته اند. این پژوهش نویسندگان کوشیده اند با بررسی امثال فارسی ابعاد مختلف اندیشه های اشاعره را در فرهنگ ایرانی نشان دهند. اشاعره مشیت الهی را بدون قید و شرطی مطلق دانسته و هیچ امری از صلاح و اصلح و لطف را بر خداوند واجب نمی دانستند. ایشان بر این باورند که خداوند اراده کننده خیر و صلاح آدمی از روی حکمت است؛ اگرچه فعل اصلح بر پروردگار واجب نیست ولی ثابت شده است که کارهای خداوند از روی حکمت و مصلحت است، هرچند آدمی از  حکمت آن آگاه نباشد.  اشاعره مانند معتزله و دیگران، فقط خداوند را رازق می دانند. ایشان همچنین حرام را روزی می دانند و معتقدند که هم روزی حلال و هم روزی حرام را خداوند می دهد و معنای آن که خداوند حرام را روزی انسان می کند این است که آن را مایه قوام و ایستایی جسم قرار می دهد. ایشان معتقدند رزق و روزی به اندازه عمرها مقدر شده است و چیزی از رزق آدمی کاسته و به آن افزوده نمی شود؛ خداوند روزی ها را مقدر کرده است اما کسب کردن روزی واجب است. با این حال، روزی را از کسب دیدن عین کفر است. اشاعره بر این باورند که «مقتول» به اجل خود می میرد، یعنی در وقتی می میرد که برای مرگ او مقدر شده است. ایشان مولفه «برهان تمانع» را دلیلی بر محدث عالم بودن خدا می دانند و بر این اساس معتقدند که آفریدگار عالم یکی است زیراکه ممکن نیست مفهوم واجب الوجود جز بر ذات واحدی صادق آید. افزون بر این ها اشاعره به حقانیت قیامت و لوازم آن: «حق بودن بعثت مردگان»، «حق بودن سوال»، «حق بودن نامه اعمال»، «حق بودن وزن و سنجش اعمال» و «حق بودن صراط» باور دارند. همه این باورها با امثال فارسی مربوط به آن ها در این مقاله بحث و بررسی شده است.