بازشناسی عناصر سیاسی-جغرافیایی در نوشتارهای تاریخی فرارود (نمونه موردی: بازنمایی سرزمین در گاهان اوستا)

حوزه فرارود به عنوان یکی از مکان های استراتژیک در ایران پیش از اسلام، فضای تولید و توزیع محتواهای سیاسی و هویتی را بر عهده داشته است. در این میان، نوشتارهای تاریخی و اسطوره ای به مثابه خاطره جمعی یک ملت، پدیدآورنده حس تعلق سرزمینی با پیش زمینه های عاطفی و قدسی است. سرزمین یا قلمرو، بخشی از فضا است که مصالحه ای میان جنبه های اسطوره ای و عقلانی-کارکردی فضا ایجاد می کند. سرزمین، از سه مولفه ساخته شده است: یک‌تکه زمین به‌مثابه میراث مقدس، زمین ه ای از قدرت و یک فضای کاربردی. همچنانکه پیداست، سرزمین ابعاد گوناگونی از زیست اجتماعی و قدرت جمعی را کنار هم می نهد. عناصر مادی همچون فضا و عناصر نمادین همانند هویت جمعی و عناصر سیاسی-جغرافیایی هویت و سرزمین، به‌مثابه یک نیروی برانگیزنده و عاملی آیکونوگرافیک، زمینه های تشکیل یک ملت با حاکمیتی اسطوره ای-تاریخی را مهیا می کند. پدیدار گشتن یک هویت مشترک با ملتی اصیل و سرزمینی مقدس، ازجمله شاخص‌هایی است که می توان در درون نوشتارهای اسطوره ای ایران باستان بازکاوید. پژوهش حاضر با روش تحلیل هرمنوتیکی، چگونگی بازنمایی سرزمین در گاهان را که کهن ترین بخش اوستا به شمار می رود، بررسی کرده است. پرسش بنیادی این پژوهش، آن است که مفهوم سرزمین در گاهان اوستا دارای چه نشانه هایی و چگونه بازنمایی شده است؟ نتایج این پژوهش نشان از آن دارد که گاهان به‌مثابه یک گفتمان اسطوره ای، دو عنصر سرزمین و ملت را برای عینیت‌یافتن حاکمیت در فضای ایران، تولید کرده است. همچنین، سرزمین در «شریعت گاهانی»، بدون اشاره مستقیم بدان، به‌مثابه «اسطوره سرآغاز» و «تکنیک شناسی سیاست» بازنمایی شده که نمونه عینیت‌یافته آن، حاکمیت ساسانیان است. تفاوت یافته های این پژوهش با نظریه اندیشه ی ایرانشهری در آن است که در نظریه مزبور به فضا، رابطه مندی، گسست و نگرش کل نگرانه توجه نشده و تنها سرمشق های اسطوره ای و بازتولید آن در زیست سیاسی و فرهنگی ایران اهمیت یافته است.