توکسینولوژی سرپایان: یک مقاله مروری

اغلب سرپایان موجودات زهرآگینی هستند که عمده ترین ترکیبات یافت شده در زهر آن ها شامل توکسین های پروتئینی، مولکول های کوچک زهری، آنزیم ها و آمین ها می باشد. سفالوتوکسین های نوروتوکسیک، توکسین های پروتئینی هستند که نخستین بار از این گروه استخراج گردیده اند. آن ها به SE- سفالوتوکسین، آلفا- سفالوتوکسین و بتا- سفالوتوکسین تقسیم بندی می شوند. ترکیب SE- سفالوتوکسین، حدود هزار بار از دیگر اعضای خانواده زهری تر است. در میان مولکول های کوچک زهری، می توان به تترودوتوکسین و تاکی کینین ها اشاره نمود. تاکی کینین های بزاق سرپایان، می توانند موجب افت شدید فشار خون و انقباض عضلات گوارشی در مهره داران گردند. مشتقات پپتیدی تاکی کینین های موجود در مغز سرپایان، اثرات سمیت بیشتری نسبت به تاکی کینین های ساده دارند. کیتینازها، فسفولیپازها و استیل کولین استراز از مهم ترین اجزاء جدایی ناپذیر ونوم های سرپایان هستند. فسفولیپاز A2، در متابولیسم چربی ها، در پیشرفت برخی بیماری ها و ایجاد اثرات نوروتوکسیک و میوتوکسیک زهر نقش بسزایی دارد. استیل کولین استراز، موجب مهار تحریک گیرنده های موسکارینی می گردد. علاوه بر اپی نفرین، نوراپی نفرین، دوپامین، سروتونین و هیستامین، یکی از آمین هایی که با غلظت زیاد در غده بزاقی اختاپوس ها یافت گردیده، اکتاپامین است. مرکب های بسیاری از گونه های سرپایان حاوی مقادیر قابل توجهی از ملانین است که علاوه بر کاربردهای بیوتکنولوژی، دارای اثرات ضد قارچی، ضد باکتریایی و ضدسرطانی می باشند. گویچه های نامحلول سامانه پیچیده پوستی سرپایان، حاوی پروتئین هایی به نام رفلکتین هستند که مسیول ایجاد طیف گسترده ای از رنگ ها در آن ها است. رفلکتین ها به صورت اختصاصی تنها در سرپایان یافت شده اند. در واقع، مطالعات موجود توکسینولوژی و بیوتکنولوژی زهر این زیست مندان دریایی متناسب با تنوع و نیز ترکیبات منحصربفرد آن ها نمی باشد و برای موفقیت در این حوزه، می بایست تلاش های بیشتری انجام گردد.