البارجین و الخرداذی دو وام واژه فارسی در زبان عربی

بسیاری از پژوهندگان بر این باورند که حکایت وام واژه های فارسی در زبان عربی به سر آمده و دیگر باید دفتر پژوهش در این باره را بست؛ چراکه پیشینیان آن طور که شاید داد سخن را داده اند و آنچه را که باید گفته اند. گرچه تلاش پیشینیان در این باره ستودنی است ولی باید دانست که این قصه ناتمام سر دراز دارد و هنوز هم ناگفته ها فراوان است. نگارنده در این مقاله می کوشد تا نشان دهد که برخی از واژگان فارسی با وجود کاربست در زبان نوشتاری عربی در لغت نامه های پرشمار عربی و نیز کتاب های در پیوند با «تعریب» نیامده اند و افزون بر این آنچه که در تعریف و توضیح برخی دیگر از واژگان فارسی بیان شده نارسا و ناقص است. در مقاله پیش رو از رهگذر واکاوی منابع کهن عربی روشن می شود که «کتب لغت» به واژه فارسی البارجین، علی رغم استفاده در منابع مکتوب عربی، اشاره نکرده اند و معنای بیان شده برای الخرداذی نیز ناقص است. در این جا ذکر دو نکته بایسته است: نخست آن که در این جستار برای دریافتن چگونگی کاربست واژگان بیان شده منابع گوناگون، از حوزه های متعدد، بررسی شده و تنها به واکاوی آثار لغوی بسنده نشده است. کتاب های تاریخی، جغرافیایی، ادبی و نیز کتاب های دینی مانند آثار فقهی و حدیثی از این جمله اند. دوم آن که پژوهش های این چنین را نباید، به ستم، تفنن لغوی دانست و این گونه پنداشت که یافتن معنای واژگان کهنی که امروزه دیگر نه در فارسی و نه در عربی کاربستی ندارند بیهوده و بی ثمر است؛ چراکه پژوهش هایی از این دست افزون بر ارزش «لغوی» اهمیت تاریخی-فرهنگی نیز دارند؛ زیرا دادوستد زبانی را، که یکی از سویه های روابط پر فراز و نشیب ایرانیان و عرب هاست، می کاود. انتخاب دو واژه یادشده از آن روست که این دو برآمده از زندگی روزمره مردم اند. البارجین ابزار غذا خوردن است و الخرداذی شراب و آوند آن. واژگانی از این دست در زبان عربی شاهدانی هستند که از رخنه کردن شیوه زیستن ایرانیان در آداب زندگی عربی-اسلامی گواهی می دهند.