ازدواج ها و طلاق های کاسب کارانه در ایران (مطالعه جامعه شناسانه ی فرم حقوقی در نهاد خانواده)

مسایل نهاد خانواده همواره نظر اندیشمندان دغدغه مند حوزه های مختلف پژوهشی را به خود جلب کرده است و برنامه ریزان و سیاست گذاران اجتماعی حفظ انسجام آن را ضرورتی برای بقای جامعه می دانند. در این میان اگرچه نظام حقوقی ایران همسو با سایر نهاد ها تنظیم روابط کنشگران این عرصه را وظیفه خود دانسته است، پیامدهای نا اندیشیده قواعد حاکم بر آن نه تنها نهاد خانواده بلکه نظام حقوقی را هم با مناقشات جدی رو به رو کرده است. پدیده ازدواج ها و طلاق های کاسب کارانه در سال های اخیر نمونه ای پروبلماتیک از همین امر است. ازدواج هایی که شکل گیری نهاد خانواده را به دنبال ندارند و طلاق هایی که مانع از تداوم خانواده نمی شوند. این پژوهش به میانجی پدیده ازدواج ها و طلاق های کاسب کارانه و در چارچوب نظریات جامعه شناسی حقوق دورکیم برآن بوده است تا نظم اجتماعی- حقوقی حاکم بر نهاد خانواده را مطالعه کرده و با به کار بستن مفاهیم زیمل آن را صور ت بندی کند. تلاش برای فهم قواعد و زمینه های شکل گیری ازدواج ها و طلاق های کاسب کارانه به کمک مشاهده مشارکتی در مجتمع قضایی خانواده (2) تهران، بررسی اسناد قانونی و پرونده های قضایی، در کنار تحلیل مضمون مصاحبه های عمیق صورت گرفته با بیست نفر از کسانی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم با این پدیده آشنایی داشتند بیانگر آن است که علی رغم تاکید نظام حقوقی بر برقراری نظم در جامعه؛ با بدل شدن قانون به فرمی فاقد محتوای اجتماعی، نظام حقوقی تاخری نسبت به نظم اجتماعی پیدا کرده است. و در نتیجه با استیفا نشدن حقوق افراد از مجرای نهاد های اجتماعی که قرار است برآورنده نیاز های آنان به گونه ای مشروع باشند ؛ نظام حقوقی در جایگاه مهمترین نهاد اجتماعی فی نفسه برسازنده نظم بحرانی می شود.