معرفی نسخه خطی «شرح الواصلین» از جمالی اردستانی و بررسی سبکی آن

جمالی اردستانی، شاعر و عارف مشهور قرن نهم در عصر تیموری است که بالغ بر بیست‌وهشت کتاب و رساله دارد و با وجود کوششهای انجام‌شده، تاکنون تعداد کمی از آثارش معرفی و تصحیح شده اند. یکی از این آثار، منظومه ای آمیخته به نثر، موسوم به «شرح الواصلین» است که تعدادی نسخه خطی از آن موجود است. ازاینرو هدف این مقاله، معرفی نسخه های خطی شرح الواصلین و بررسی ویژگیهای سبکی و محتوایی آن میباشد. در این پژوهش، جمالی اردستانی و نسخه های خطی شرح الواصلین معرفی شده اند و براساس نسخه قدیمتر، موسوم به «کلیات جمالی» که در سال 1229قمری کتابت شده و به شماره 5052 در کتابخانه ملی ملک نگهداری میشود، ویژگیهای سبکی و محتوایی آن نیز بررسی شده است.

به این منظور پژوهشی به روش توصیفی و تحلیلی و با مطالعات کتابخانه ای انجام شده است که محدوده موردمطالعه، شرح‌الواصلین و نسخه های خطی آن است.

در این اثر که تفسیری آمیخته از نظم و نثر میباشد؛ پیر جمالی آیات و احادیث و روایات دینی را با اعتقادات عرفانی خود تطبیق میدهد و در قالب حکایاتی مناسب، آنها را شرح و تفسیر و تاویل میکند. او در ضمن حکایات و تفسیرهای خود از نظر فکری غالبا به مهمترین مبانی و مقامات تصوف، یعنی فقر و فنای فی الله پرداخته و خود را فانی دانسته است و عشق به پیامبر اسلام و علی (ع) را با تکرار واژه حبیب، بارها بیان کرده است.

این اثر از نظر ویژگیهای زبانی و ادبی نیز اهمیت دارد. اگرچه عصر تیموری، عصر انحطاط نثر و نظم بوده، اما ویژگیهای سبک خراسانی و عروض سنتی را حفظ کرده است. بکار بردن ماضی استمراری با نشانه «همی» و استفاده از صورت پهلوی حروف اضافه، کاربرد برخی از واژه های کهن در کنار استفاده از برخی افعال با لهجه محلی و عامیانه و استفاده فراوان از کلمات و ترکیبات عربی، نشانه علاقه شاعر به تداوم استفاده از ویژگیهای سبک خراسانی در پیوند با ویژگیهای سبک عراقی است. گذشته از ارزش دینی و عرفانی این اثر، چون به اقتفای مثنوی مولانا پیش رفته و از وزن و لحن بیان مولانا استفاده نموده است، میتوان آن را بعنوان نمونه تقلید از مثنوی در عصر تیموری، نیز موردمطالعه بیشتر قرار داد.