نقد مدرنیته

تجدد (مدرنیته) چیست که از سه قرن پیش چنین جایگاه بلندی در اندیشه و عمل ما داشته است و اینک محل بازپرسی، طرد و تعریف مجدد قرار دارد؟ اندیشه تجدد، در بلندپروازانه‏ترین روایت آن، پذیرش این است که انسان [هم ارز] همان چیزی است که انجام می‏دهد; و بر این مبنا باید تناسبی تنگاتنگ میان تولید، که با علم تقویت می‏شود، فن‏آوری یا دیوان‏سالاری، سازمان‏دهی جامعه، که با قانون قاعده‏مند می‏شود، و سامان‏دهی به زندگی شخصی، که از سودجویی و البته از میل به رهایی از الزامها جان مایه می‏گیرد، وجود داشته باشد. اما تناسب یک فرهنگ علمی، یک اجتماع به سامان و افراد آزاد، به جز پیروزی عقل، بر چه چیزی می‏تواند تکیه کند؟ تنها عقل می‏تواند تناسبی میان عمل انسان و نظم جهان درافکند; تناسبی که در گذشته، مطلوب بسیاری از اندیشه‏های دینی بوده، اما به واسطه غایت‏گرایی خاص ادیان توحیدی متکی بر وحی، فلج گردیده است. این عقل است که به علم و کاربردهای آن جان می‏دهد; هم اوست که به تطبیق حیات اجتماعی با حاجات فردی و جمعی فرمان می‏دهد; و سرانجام اوست که استبداد و خشونت را برمی‏دارد و دولت مبتنی بر حقوق (1) و رقابت آزاد اقتصادی را بر جای آن می‏گذارد. به این سان [بنابر ایده مدرنیسم] بشریت، با عمل بر طبق قوانین، به طور همزمان به سوی فراوانی، آزادی و خوشبختی پیش می‏رود.