درآمدی بر قلمرو فقه

مساله «انتظار بشر از دین‏» موضوعی است که از دو سو بدان می‏توان نگریست و آن را مورد پژوهش قرار داد: یکی نگاه برون دینی به مساله است که با سنجشهای عقلانی به دست آوریم از دین چه خواسته و تقاضایی داریم; و دیگری نگاه درون دینی است که بر اساس منابع و متون دینی مشخص گردد دین تا کجا با زندگی انسان سر و کار دارد. از این نگاه دوم به «کمال دین‏» یا «جامعیت دین‏» تعبیر می‏شود. گرچه امروزه بسیاری تنها از زاویه نخست‏به موضوع می‏نگرند، ولی حق آن است که این تلاشی ناقص و نارساست. زیرا اگر به دست آوریم که از دین چه انتظاری هست و چرا باید سراغ دین رفت، نمی‏توان استنتاج کرد که دین چه قلمروی دارد. چرا که اگر بر اثر نیاز و خواسته‏هایی که آدمی خود از انجامش عاجز است، سراغ دین رفت، به چه دلیل می‏توان نفی کرد که در شناسایی نیازها دچار اشتباه نشده و پاره‏ای از خواسته‏هایش را نشناخته تا جوابش را از دین بخواهد.