پایداری بوم شناختی در «بازگشت انرژی به سرمایه (EROI)» و تبیین ارتباط آن با ساختار سیمای سرزمین کشاورزی (مطالعه موردی: استان قزوین)

مداخله انسان در تغییر فرآیند های بوم شناختی، جریانات انرژی و هدایت آن ها در رفع نیاز های رشد جمعیت انسانی، فرآیندهای یکپارچه سیستم سیمای سرزمین را تحت تاثیر قرار داده است. با افزایش تقاضای انسان، مسئله بهره وری انرژی به عنوان یکی از ارکان اساسی زیرساخت های اقتصادی به ویژه کشاورزی مطرح است. تا کنون ارزیابی بهره وری انرژی، در محاسبه بازده انرژی نسبت به ورودی های سرمایه گذاری شده خلاصه شده است که چنین نسبت ورودی -خروجی ساده از حامل های انرژی، به ناچار عملکرد داخلی سیستم را درون جعبه سیاه پنهان می نماید. این امر جریان های بوم شناختی در سیستم که توسط حامل های انرژی، دوباره به چرخه رانده می شوند و به سرمایه برمی گردند، را نادیده می گیرد. شاخص پایداری بازگشت انرژی به سرمایه(EROI)  یکی از رویکرد های نوین در این حوزه است که در تلاش برای رفع این مشکل، سیستم سیمای سرزمین کشاورزی را به عنوان نهاد ی فضایی، متشکل از حلقه های انرژی فیمابین طبیعت و ساختاربندی جامعه انسانی می بیند و رویکرد یکپارچه بوم شناختی -جامعه شناختی را در تحلیل پیچیدگی سیمای سرزمین اتخاذ می نماید. هدف از مطالعه حاضر بررسی نظریه و روش شناسی این رویکرد است که در استان قزوین به عنوان مطالعه موردی به تفکیک دهستان اجرا و ارتباط آن با ناهمگونی ساختار سیمای سرزمین منبعث از برنامه ریزی کاربری اراضی که با متریک سیمای سرزمین ارزیابی شده است، بررسی گردید. نتایج نشان داد که چگونه الگوهای چرخه انرژی با ناهمگونی ساختار سیمای سرزمین هر دهستان ارتباط پیدا کرده و بهره وری انرژی را تحت تاثیر قرار داده است. همچنین، خروجی های همبستگی بین شاخص های محاسبه شده بهره وری انرژی و ناهمگونی ساختار سیمای سرزمین، نشان می دهد که بین این دو متغیر همبستگی معکوس برقرار است. نتایج دلالت بر سوء مدیریت سرزمین دارد، چنان که سازوکار چرخه های انرژی در بستر الگوهای ناهمگونی ساختار سیمای سرزمین منبعث از برنامه ریزی کاربری راضی، از سازوکار چرخه های انرژی منبعث از الگوهای طبیعی ساختار سرزمین پیروی نمی کنند. لذا، در این خصوص لازم است یا از الگوهای ناهمگنی سرزمین تقلید شود و یا از الگوهای ناهمگنی نوینی در راستای توسعه سازمان دهی ساختار سیمای سرزمین استفاده گردد، به گونه ای که انسجام ناهمگنی فرآیندی اتخاذ شده، شرایط کاهش آنتروپی و توسعه روندهای سایبرنتیک در سازوکارهای زیستی سیمای سرزمین را فراهم نماید. نتایج این تحقیق می تواند در برنامه های آمایش سرزمین به منظور ادغام ملاحظات انرژی در برنامه ریزی کاربری اراضی و مطالعات طرح جامع توسعه کشاورزی، مورد استفاده قرار گیرد.