واکسن های موجود موثر بر پیشگیری از ابتلا به کووید-19 در سراسر جهان: مروری روایتی

با آغاز بیماری نوظهور کووید-19 در اواخر دسامبر 2019 در چین و گسترش سریع آن به سراسر جهان، دانشمندان برای ساخت و توسعه واکسن، تحقیقات خود را آغاز کردند. عامل بیماری کووید-19، کروناویروس SARS-CoV-2 است. یکی از مهم ترین ویژگی های ساختمانی این ویروس وجود پروتئین اسپایک در سطح آن است. همین پروتئین اسپایک به عنوان یک هدف مناسب برای تهیه انواع واکسن علیه بیماری کووید-19 مورد توجه بسیاری از دانشمندان قرار گرفته است. پروتئین اسپایک SARS-CoV-2 به طور مستقیم به گیرنده ACE2 در سطح سلول های اپیتلیال آلویولار انسانی (AEC) میزبان متصل می شود که این گیرنده، ورود و تکثیر ویروس را تسهیل می کند. تا آگوست 2021، برای مقابله با این پاندمی بیش از 150 واکسن در مراحل مختلف پژوهشی و کارآزمایی های بالینی در حال توسعه هستند. عمده این واکسن ها بر پایه عامل عفونی ضعیف شده یا mRNA ساخته می شوند که می توانند سیستم ایمنی سلولی و همورال را وادار به ساخت آنتی بادی نمایند تا در صورت مواجهه با SARS-CoV-2 احتمال مرگ و میر و عوارض شدید کاهش یابد. با معرفی اولین واکسن موثر علیه کووید-19 توسط یک شرکت امریکایی - آلمانی با عنوان فایزر- بیو ان تک در آذرماه 1399، یعنی 11 ماه بعد از ثبت اولین مورد ابتلا به کووید-19، دانشمندان توانستند مسیر چند ساله تولید یک واکسن جدید را در کمتر از یک سال طی کنند و امیدها برای نجات انسان و بازگشت به زندگی عادی پررنگ تر شود. بعد از آن شرکت های معتبر دیگری در جهان نیز به معرفی واکسن پرداختند از جمله مدرنا، جانسون اند جانسون، آسترازنکا- آکسفورد، اسپوتنیک وی، کواکسین، نواواکس، سینوواک و سینوفارم. البته همه این واکسن ها، از سازمان های معتبری همچون FDA و WHO تاییدیه نهایی نگرفته اند. کشور ایران نیز در این راستا تلاش هایی را برای ساخت و توسعه واکسن انجام داده است. با ارایه این واکسن ها، تا 20 آگوست 2021 (29 مرداد 1400) حدود 5 میلیارد دوز واکسن در سراسر جهان تزریق شده است و واکسیناسیون سراسری همچنان ادامه دارد. از کشورهای پیشرو در تزریق واکسن می توان به ترتیب به چین، هند، آمریکا، برزیل و ژاپن اشاره کرد. چالش عمده ای که در مقابل واکسن های موجود مطرح است، جهش های متنوع SARS-CoV-2 است که منجر به ایجاد گونه های جدیدی می شود و ممکن است در برابر واکسن مقاوم باشند. لذا تلاش های علمی برای توسعه و ارتقا واکسن ها همچنان ادامه دارد.