افسانه صوفی ستیزی فقیهان نگاهی تبارشناسانه به نزاع میان فقیهان و صوفیان در دروه قاجار

از اواخر دوره زندیان، با بازگشت صوفیان نعمت اللهی به ایران، جریانی از نقد تصوف در ایران شکل می گیرد. این دوره که مصادف با قدرت گرفتن فقیهان اصولی در حوزه های فقهی شیعی، و نیز مقارن پیوند عالمان شیعی و حکومت قاجار، خاصه در دوره فتحعلی شاه است، تقابلی جدی میان فقهای شیعه و صوفیان ایجاد می کند. دیدگاه رایج در این زمینه، حاکی از اختلاف بر سر مسایل معرفت شناسانه است و دوری صوفیان از شریعت را عامل این اختلاف می داند. اما بررسی منابع تاریخی این فرض را زیرسوال می برد؛ چرا که اسناد تاریخی حاکی از وجود یکی از سلاسل صوفی، ذهبیان، است که فقها نزاعی باایشان نداشته اند و این درحالی است که مبانی معرفتی ذهبیان و نعمت اللهیان، تفاوت خاصی ندارد.در این پژوهش با استفاده از نظریه تبارشناسی فوکو، نشان دادیم که وراء این نزاع معرفت شناسانه، امری دیگر نهفته است و آن حضور در مرکز گفتمان سیاسی دوران است. در واقع مساله قدرت در تعیین چگونگی رفتار فقها و صوفیه با یکدیگر تاثیر بسیار مهمی داشته است. ذهبیه از آنجا که تمایلی به قدرت نداشتند، با ستیز فقیهان مواجه نگردیدند اما نعمت اللهیان که داعیه قدرت داشتند، به سرعت سرکوب گردیدند. ما این مقوله را با استفاده از مفهوم قدرت در اندیشه فوکو تبیین کردیم.