مطالعه تطبیقی مبانی معرفت نفس از منظر امام علی (ع) و عطار

نفس یا همان حقیقت انسان دارای ساحت های مختلف وجودی است که همواره در دین و عرفان به آن توجه شده است. آموزه های دینی میزان و محکی دقیق برای تعریف حقیقت انسان است؛ زیرا همه جوانب وجودی او را در نظر گرفته و راه و شیو ه صحیح زیستن را به انسان آموخته است. هدف از این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته، آن است که یکی از مهم ترین مباحث شناخت شناسی حوزه دین و عرفان یعنی معرفت نفس در نهج البلاغه و مثنوی های عطار واکاوی شود. با توجه به این که عطار در فرهنگ اسلامی بالیده است، در عمده مباحث معرفتی از متن دین متاثر شده است و از این حیث با نهج البلاغه که کلام قرآن ناطق است، بسیار شبیه است. عطار همانند حضرت علی (ع) اصالت انسان را مربوط به بعد روحانی او می داند که با جسم مادی از لحاظ ماهوی در تقابل است. در کشاکشی که بین روحانیت انسان و جسمانیت وی صورت می گیرد، میزان انسانیت فرد هویدا می‎شود. در نهج البلاغه از این انسانیت با عنوان قلب یاد می شود و عطار، جان پاک را نشان انسانیت انسان می داند. برای سلامت قلب انسانی ضروری است که انسان راه کمال خویش را بشناسد و عوامل یاری رسان و موانع راه را تشخیص دهد. این آثار، تفکر و اولیای الهی را در جایگاه عوامل رشد و کمال نفس انسان معرفی می کنند و از تثلیث نفس اماره، شیطان و دنیا در جایگاه موانع اصلی کمال انسان یاد می کنند.