بررسی انتقادی تذکره شرعی و تبیین اهمیت آن در تاریخ ادب فارسی در ماوراءالنهر

حاجی عبدالعظیم شرعی (ف1311ق/1894م) نخستین تذکره‏نویس محیط ادبی بخاراست که در نیمه دوم سده نوزدهم با الهام از واضح بخارایی، دیگر هم‏تبار ایرانی‏نژاد خود، در گسترش و رونق ژانر تذکره‏نویسی در محیط ادبی ماوراءالنهر ایفای نقش کرده است. دانش ما در زبان فارسی درباره این تذکره‏نویس و تذکره‏اش بسیار اندک، نادرست و متناقض است. مسئله اساسی این پژوهش بررسی سوانح زندگی شرعی و تحلیل انتقادی تذکره وی است. نگارنده برای تبیین این مسئله با استفاده از روش تحلیل محتوا و دستاوردهای رویکرد ژانری به متن به دنبال یافتن پاسخ برای پرسش‏های ذیل است: آیا می‏توان به هویت واقعی شرعی دست یافت؟ مهم‏ترین شاخص‏های شرعی برای تدوین تذکره کدام‏اند؟ نتایج تحقیق نشان داد شرعی از ایرانی‏تباران بخاراست که هنوز پس از نزدیک به یک‏ونیم سده از درگذشت وی، هویت واقعی وی در هاله‏ای از ابهام قرار دارد. نگارنده با انتخاب نه شاخص «1. تخلص؛ 2. وابستگی‏های نژادی و نسبی؛ 3.  وابستگی‏های فکری و ادبی؛ 4. زادگاه، تاریخ تولد و فوت؛ 5. شغل، تحصیلات، استادان، شاگردان و معاصران؛ 6. آثار شاعران؛ 7. پیوند با دربار؛ 8. بوطیقای ذوق تذکره‏نویس؛ و 9. زبان» اهم معیارهای تذکره‏نویسی مولف را تحلیل کرد.