جامعیت وجودی انسان، شاخصه ای اساسی در عرفان شیعی (با تکیه بر عرفان ابن ترکه اصفهانی و ملاصدرا)

حقیقت انسانی و مرتبت انسانیت که از آن به مقام انسان کامل یا حقیقت محمد (ص) یاد می شود، از فروعات اندیشه وحدت شخصی وجود است؛ بدین معنا که اصل و حقیقت وجود، منحصر در حق سبحانه و تعالی است و دیگر وجودات عالم واقع، جملگی ظهورات و شیون حق و بلکه همه از تجلیات آن وجود واحدند. انسان کامل، به واسطه جامعیت، دربردارنده تمامی حقایق الهی و کونی است. این جامعیت و سعه وجودی، از یک طرف مرهون اراده ازلی الهی است، اراده ای که انسان را مقصود و منظور نهایی آفرینش هستی و محل ظهور تام اسما، صفات، احکام و اعتبارات خداوندی قرار می دهد و از طرف دیگر، با توجه به اینکه در چینش نظام هستی، انسان در آخرین مرتبه از تنزلات مظاهر و در پایین ترین مرتبه از مراتب ظهورات الهی قرار دارد، به حکم «کل مرتبه سافله شامله لعلیاها»، تمامی مظاهر عالیه را جامع و شامل و همه مراتب و تجلیات را از عرش تا فرش، به یک حقیقت وحدانی و به نحو احدیت جمع داراست.  این مقاله، به روش توصیفی مقایسه ای به بررسی جامعیت وجودی انسان، به عنوان شاخصه ای اساسی در عرفان شیعی و با تکیه بر عرفان ابن ترکه و ملاصدرا پرداخته است که1. هر دو بر وجود خصوصیتی در حقیقت انسانی و سرشت اعتدالی انسان تاکید دارند و 2. معتقدند که حکم ازلی و اراده الهی، در سایه حرکت حبی مقدس، بر کون جامع بودن انسان تعلق گرفته است و... .