بررسی مضامین شعر عرفانی آقامحمدرضا قمشه ای

محمدرضا قمشه ای متخلص به صهبا، از حکمای وابسته به حوزه تهران است. او و اقرانش، در عصر قاجار به شعر و ادبیات عرفانی توجه داشته اند. در شعر قمشه ای مانند اشعار دیگر بزرگان مکتب تهران، نمونه های قوی و ضعیف فراوانی است و مجموع اشعارش از نظر قوت تصویری و عاطفی یک دست نیست. در بررسی مضامین شعری او سه دسته مضمون مشاهده می شود: بیشترین ابیات قمشه ای مضمونی عاشقانه دارد؛ در مضامین عاشقانه او به حسن و زیبایی معشوق، دگرسان بودن تجربه عشق و راه نداشتن همه کس بدان و ازلی بودن قسمت عشق، مستی عاشقانه، گسستن از غیر و پیوستن به معشوق و از دست دادن همه سرمایه در مصاف با عشق او توجه شده است که در موارد اخیر او بیانی قلندرانه از مضامین را برگزیده است. پس از مضامین عاشقانه، مضامین قلندارنه در اشعار او مکرر است؛ تحقیر زاهد و شیخ و فقیه و حکیم سخن از کنار نهادن تسبیح و توبه شکستن به دست ساقی عذار و یافتن رمز سعادت از پیر میکده و روی آوردن به شراب و بستن زنار و طلب طرب رقص خداکرم و عشق بدو، بهره برداری از مسیله تقدیر و اشاره به قسمت ازلی در خوبی و زشتی، و نکوهش عقل از مهم ترین مضامین قلندرانه اوست. پس از آن ابیات مشعر به مفاهیم فلسفی و عرفانی قرار دارد که توجه به تجلی الهی در کاینات و رحمت او و وحدت و کثرت، کانونی است.