شگردهای کلیشه زدایی در غزل حسین منزوی

یکی از عوامل مهم تحول و زایش سبکهای ادبی، کلیشه‌ای شدن مضامین و تصویرهای ادبی در دوره‌های متفاوت است که نمونه بارز آن، ظهور مکتب وقوع، سبک هندی و دوره بازگشت ادبی است. رایجترین تحلیل برای تشخیص کلیشه‌های ادبی، بازشناسی ابزار تکرار است. عنصر «تکرار» در ادبیات نقش کلیدی، اعم از مثبت و منفی، ایفا میکند. بسامد بالای این عنصر، گاه به ظهور «کلیشه» می‌انجامد و میتواند در تصاویر شعری، ترکیبات اضافی و وصفی، کلمات مرکب، نمادها و مانند آنها و نیز در جایگاه مضامین و عواطف ظهور کند. از این رو نوشته حاضر به بررسی و تاثیر عنصر «کلیشه» در ابعاد ادبی غزل معاصر با مطالعه اشعار حسین منزوی میپردازد و در پی اثبات آن است که منزوی چگونه رنگ تکرار و کهنگی را از تصاویر و مضامین قالبی زدوده است.

این پژوهش با روش توصیفی–تحلیلی و براساس مطالعه غزلیات حسین منزوی صورت گرفته است.

 منزوی گاه با پرداخت جزیی تصاویر و مضامین کلیشه‌ای، به خلق تصاویر و مضامین نو دست زده است. این پردازش اغلب با تلفیق اندیشه‌های کلیشه‌ای و خلاقانه بر ارزش هنری و ادبی شعر منزوی افزوده است و دیدگاه مخاطبان را درمورد کاربرد کلیشه تغییر میدهد.

برجسته‌ترین نوآوریهای حسین منزوی در کاربست مضامین و تصاویر قدما و کلیشه‌زدایی از آنها در این موارد میگنجد: نوآوری در کاربرد ترکیبات کلیشه‌ای، نوآوری در کاربرد تلمیح برای مضمون‌پردازی و تصویرسازی، نوآوری درکاربرد تمثیل و کنایه برای مضمون‌پردازی و تصویرسازی، نوآوری در تضمین و اقتباس از کلام گذشتگان برای مضمون‌پردازی و تصویرسازی، و آمیختن فنون بلاغی با تلمیح، تضمین، و تمثیل. این تمهیدات گوشه‌هایی از نوآوریها و ابداعات منزوی را بعنوان یکی از پیشگامان و پیشاهنگان غزل نو بازنمایی کرده و نشان میدهد چگونه غزل او از غزلهای سنتی متفاوت و به شعر نو مشابه شده است.