اسرائیلیات در انیس ‏المریدین و شمس‏ المجالس با نگاهی تطبیقی به برخی از تفاسیر سده های نخست اسلامی

ماجراهای جذاب و پر رمز و راز زندگی حضرت یوسف (ع) و نیز ایجاز قرآن در بیان قصه این پیامبر الهی، مجالی گسترده برای ورود برخی اخبار عهد عتیق به تفسیرهای قرآنی و متون تاریخ اسلامی فراهم کرده است. یکی از این آثار، انیس المریدین و شمس المجالس، تفسیری صوفیانه به زبان فارسی، است که به تازگی و برای نخستین بار تصحیح و منتشر شده است. تعداد بسیاری از روایات اسراییلی در این متن وجود دارد. اغلب آنها در روایات مربوط به این بخش‎های داستانی دیده می شود: ماجرای هم‏زادگی و خصومت یعقوب و برادرش عیص؛ چندوچون و نام همسران و فرزندان یعقوب؛ رویاهای چندگانه یوسف؛ نام و نشان برادری که نقشه قتل یوسف را برهم زد؛ برهنگی یوسف پیش از به چاه افکندن؛ خشکی چاه؛ آغشتن پیراهن با خون بزغاله؛ نام و نشان عزیز مصر؛ محبوبیت یوسف نزد زندان‏بان و زندانیان؛ تعبیر خواب دو هم‎بند یوسف؛ تعداد و نام فرزندان یوسف؛ درشتی یوسف با برادران در مصر؛ گروگان‎گیری شمعون؛ مهمانی یوسف برای برادران؛ میانجیگری یهودا در رهایی بنیامین؛ پیشکشی اسباب انتقال اهل و عیال یعقوب برای سفر به مصر؛ بندگی مصریان برای یوسف و ماجرای وفات و خاک سپاری یعقوب. بررسی تطبیقی انیس المریدین و شمس المجالس با برخی از تفسیرهای کهن دیگر، از مشابهت این اثر با بیشتر آنها در بسیاری از روایات اسراییلی، البته گاه با تفاوت‎هایی جزیی، خبر می‎‎‎‎دهد. این نوشتار به روش کتابخانه‏ای از میان روش‏های تحقیق کیفی و با شناخت و بررسی محتوای اثر به دست آمده است.