سیر تاریخی تحولات عرفی در موضوعات نکاح

عقد نکاح، مبین حاکمیت حقوق و تکالیف در روابط زن و شوهر است؛ که تحولات زیادی را از تاریخ خلقت آدمی تاکنون به همراه داشته است؛ در این خصوص عوامل متعددی در تدوین مقررات مربوطه به این حاکمیت مورد توجه قرار می‌گیرند. عرف و عادت‌های اجتماعی، به عنوان یک عامل و قدیمی‌ترین پدیده حقوقی، در کنار قانون از ضرورت‌های زندگی اجتماعی به شمار می‌آیند که در این مقاله به منظور بررسی و تبیین ماهیت عرف، نحوه تعامل آن با قانون، نقش و کاربرد عرف در احکام مربوط به نکاح از دو منظر مالی و غیر مالی و همین‌طور ارزیابی موارد مذکور با رویکرد فقهی و حقوقی صورت گرفته است. مطالعه تحولات تاریخی عرفی در موضوعات نکاح خواهد بود که چگونه یه عرف در طول زمان، تبدیل به رویه، و یک رویه چگونه تبدیل به قانون شده است.

این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از ابزار فیش‌برداری از منابع کتابخانه‌ای تدوین گشته است.

در این مقاله مشخص می‏گردد که قانون به مناسبت خصایص خود، عمده‌ترین منبع حقوق تلقی شده و عرف در نقش مفسر و مکمل آن، ارزش عملی خود را نشان داده است. ازاین‌رو جایگاه عرف در نظام حقوقی، چه در مقام استنباط و چه در مقام تطبیق و اجرای قواعد، غیر قابل انکار است. در احکام شرعی نیز، گرچه شریعت اسلام مشتمل بر قواعد کامل و جامعی است، اما نقش عرف در تحولات فقهی قابل توجه است، زیرا اسلام همواره عرف صحیح که منشا عقلایی داشته و با شرع مقدس مخالفتی نداشته باشد معتبر می‌داند.

در روند نگارش مقاله از ابتدا تا پایان با اتکا به اصول امانتداری، صداقت و اصالت محتوا رعایت گردیده است.

وقتی تاریخچه عرف را مطالعه می‌نماییم؛ یک قسمت آن به تاریخ پیشینیان بر می‌گردد و قسمت دیگر با تحولات زیادی به عرف و رویه کنونی مبدل گشته است؛ بدین سبب در قانون مدنی، که منبعث از شرع است، مقنن حل و فصل بسیاری از دعاوی، خاصه دعاوی مربوط به خانواده و نکاح را، رجوع به عرف قرار داده است. با توجه به نقش حیاتی و تاثیرگذار خانواده و نکاح بر نظامات اجتماعی و متاثر بودن نظام خانواده به ویژه روابط زوجین از عرف حاکم، ضروری به نظر می‌رسد که حقیقت و جایگاه عرف در این حوزه، با واکاوی و مداقه جدید مورد بررسی قرار گیرد. لذا از نتایج حاصل از این پژوهش می‌توان به مواردی چون: قوت تاثیرگذاری عرف در فهم مسایل مستحدثه مطرح در حوزه نکاح، دخیل بودن آن در محاکم حقوقی، اخذ مشروعیت و مقبولیت برخی از عرف‌ها در چارچوب مصالح عموم مردم و مقاصد اسلام و نقش تعیین کننده عرف در ظهور مصادیق جدید از حقوق و تکالیف زوجین، اشاره نمود.