آثار هویت ساز در جامعه شیعه نخستین

از ابتدای قرن سوم و با آغاز غیبت امام دوازدهم، عالمان مذهب شیعه اثنی عشری، نیاز به ایجاد و نگارش آثار حدیثی، فقهی، کلامی و جز آن را احساس کردند. شکل گیری چنین آثاری، با اهداف گوناگونی همچون: گردآوری احادیث امامان شیعه، پاسخ گویی به دانشمندان دیگر فرقه ها و مذاهب و آگاه سازی جامعه شیعه شکل گرفت. تمرکز مقاله حاضر، بر معرفی بخشی از این آثار است که در راستای هویت بخشی به جامعه شیعه نگاشته شده اند. برای این منظور، با واکاوی پنج متن نگاشته شده در سده های سوم و چهارم هجری، یعنی: المومن، التمحیص، صفات الشیعه، فضایل الشیعه و مصادقه الاخوان و تحلیل الگوی نگارش این آثار و چگونگی انتخاب احادیث در آنها، به این نتیجه دست یافته است که هدف نگارش این متون، نه یک گردآوری ساده، بلکه ایجاد یک هویت دینی منسجم برای شیعیان امامیه بعد از غیبت امام دوازدهم و ایجاد تمایز میان آنها به مثابه یک گروه مستقل و متفاوت با دیگر فرقه های مذهبی است. این هویت فرقه ای، سه جنبه مهم: هویت اخلاقی، هویت اجتماعی و هویت فقهی احکامی داشت