بررسی اثرات فضایی اندازه شهر و ساختار صنعتی بر بهره‎ وری نیروی کار در راستای تحقق توسعه اقتصاد شهری

در ادبیات اقتصادی، بهره‎ وری نیروی کار بیشتر از آنکه یک زیرساخت فیزیکی تلقی شود، زیرساخت اجتماعی برای ترکیب بهینه عوامل تولید است که در کنار متغیری همچون توزیع اندازه شهرها می ‎تواند اثرات متفاوتی برجای بگذارد. این پژوهش بر آن است که تاثیرات اندازه شهر و ساختار صنعتی شهرها را به عنوان دو ستون برای حفظ و تداوم رشد اقتصادی مورد بررسی قرار داده و اثرات آن را بر یک متغیر اقتصادی- اجتماعی همچون بهره ‎وری نیروی کار مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد. براین‎اساس از مدل‎ های پانل فضایی جهت برآورد اثرات اندازه شهر و صنعتی شدن بر بهره ‎وری نیروی کار برای 30 استان کشور طی دوره زمانی 1396-1384 استفاده شد. به دلیل وجود اثرات تجمیعی و ازدحامی در شهرها، از توان دوم متغیرهای اندازه شهر و صنعتی شدن در برآوردها استفاده شد. نتایج نشان دادند رابطه U شکل معکوس بین اندازه شهر و صنعتی‎ شدن با بهره‎ وری نیروی کار وجود دارد. می ‎توان استدلال نمود که در مرحله ابتدایی به دلیل بزرگتر بودن اثر تجمیعی از اثر ازدحام، اندازه شهر دارای اثر مثبتی بر بهره‎ وری بوده (به اندازه 0/49 واحد افزایش)، ولی به مرور زمان اثر ازدحامی دارای نیروی قوی‎ تر نسبت به اثر تجمیعی در شهرها شده و بهره ‎وری نیروی کار را کاهش داده است (به اندازه 0/31 واحد کاهش). از سوی دیگر، ساختار صنعتی نیز به دلیل افزایش تولید، بهره‎ وری را افزایش می‎ دهد (به اندازه 14/71 واحد افزایش) ولی بعد از رسیدن به نقطه بهینه به دلیل وابستگی بیش از حد به صنایع تولیدی، مزایای نهایی اثر مقیاس بر بهره‎ وری نیروی کار را کاهش می ‎دهد (به اندازه 0/02 واحد کاهش).