بنای موسوم به «تپه زاغه» در شهرستان رومشکان (استان لرستان)؛ کاخ یا کاروانسرا؟

آثار معماری ارزشمندی از دوران تاریخی و اسلامی در بخش های جنوب غربی استان لرستان باقی مانده است که برخی از آن ها به رغم اهمیت و ثبت شان در فهرست آثار ملی، آن چنان که شایسته است مورد مطالعه قرار نگرفته اند و شناخت کافی از آن ها وجود ندارد. یکی از این آثار، بنای موسوم به «تپه زاغه» است که در مرکز دشت «رومشکان» قرار دارد. به رغم انجام مطالعات باستان شناسی در رومشکان و بازدید باستان شناسان ایرانی و غیر ایرانی از تپه زاغه، اما تاکنون این بنا محور پژوهشی دقیقی نبوده است و امروزه پرسش ها و ابهامات جدی در مورد قدمت و کارکرد آن مطرح است. در معدود گزارش های پیشین با اختلاف آراء در قدمت و کارکرد بنا و بدون استناد بر شواهد باستان شناسی و معماری به معرفی آن پرداخته شده است، اما هویت واقعی این بنای مهم که دارای ارزش خاص معماری نیز هست، هم چنان ناشناخته باقی مانده است؛ بنابراین ضرورت دارد در پژوهشی مستقل و به شیوه ای فراگیر این بنا مطالعه و دوره تاریخی ساخت و کارکرد واقعی آن بررسی و شناخته شود که هدف پژوهش حاضر دستیابی به این مهم است. پرسش های اصلی پژوهش از این قرار است؛ 1- عمارت موسوم به تپه زاغه در دشت رومشکان در چه دوره ای ساخته شده است؟ 2- این بنا چه کاربری در دشت رومشکان داشته است؟ فرضیه تحقیق از این قرار است که بنای موسوم به تپه زاغه در اواخر دوره ساسانی در محور راه ارتباطی سیمره به طرحان به عنوان یک کاروانسرای میان راهی احداث شده است. رهیافت نظری که این پژوهش در شناخت بنا به کار گرفته «تاریخی» است و یافته ها با مطالعات کتابخانه ای و بازدیدهای میدانی گردآوری شده اند. برآیند پژوهش نشان می دهد این اثر یک کاروانسرای میان راهی است؛ درواقع یکی از «منازلی» است که در محور ارتباطی تاریخی شهر کهن «سیمره» و شهرهای شمالی استان خوزستان به منطقه «طرحان/ طرهان» در غرب لرستان ساخته شده است. عناصر معماری، مصالح به کار رفته و سفال های پراکنده در عرصه و پیرامون اثر نشانگر آن است که دوره اولیه ساخت بنا ساسانی بوده و تا اواخر سده های میانه دوران اسلامی از آن استفاده می شده است.