بررسی ارتباط جنسیت و میدان معنایی وحی در قرآن

ریشه «وحی» در عربی عصر نزول قرآن فاقد ابعاد جنسیتی بوده است و با نزول قرآن مجید تحول معنایی گسترده ای را آغاز می کند. در دانش کلام این واژه به نوعی تخصیص معنایی یافته به بشر و سپس به انبیا و ارتباط وی با خداوند اختصاص می یابد. دانش کلام مفهوم کانونی این واژه را از فعل خداوند به «قوه نبوت» تحول می دهد. این قوه اگرچه در نظر برخی دارای معنای انفعالی است اما خود موضوعیت یافته و در کانون مفهوم وحی قرار می گیرد. در اندیشه فلسفی، فرشته وحی به عقل مفارق یا همان عقل دهم در سلسله مراتب عقول تعبیر می شود و عقل کامل انسانی عنصر کانونی مفهوم وحی می شود. طی تحولات معنایی، جنسیت به میدان معنای وحی راه یافته است؛ ابتدا از مجرای تفاوت معنای وحی بر زنان و مردان در تفاسیر، سپس در تلازم معنای وحی و نبوت و سپس در تلازم معنای وحی و عقل موحی الیه. نبوت و عقل هر دو در تاریخ اندیشه اسلامی مفاهیمی مرتبط با جنسیت هستند. اما در قرآن مجید نشانه ای از تلازم دو سویه بین وحی و نبوت و وحی و عقل دیده نمی شود. لذا به نظر می رسد وحی در گفتمان قرآن نه تنها فاقد بعد جنسیتی که فاقد بعد بشری است.