مطالعه اثر متقابل ژنوتیپ و محیط در ژنوتیپ های ذرت به روش اثرات اصلی جمع پذیر و اثرات متقابل ضرب پذیر و روش GGE بای پلات

برهم کنش ژنوتیپ و محیط یکی از مهم ترین عامل های ایجادکننده محدودیت در برنامه های اصلاحی محسوب می شود. هدف از پژوهش حاضر تجزیه برهم کنش ژنوتیپ و محیط برای عملکرد دانه ذرت دانه ای در شرایط آب و هوایی متفاوت جهت شناسایی ارقام سازگار و پایدار برای محیط های مورد مطالعه بر اساس مدل اثرات اصلی افزایشی و اثرات متقابل ضرب پذیر و روش گرافیکی GGE بای پلات بود.

تعداد 12 ژنوتیپ ذرت دانه ای به منظور مطالعه پایداری و سازگاری در چهار محیط (اراک، بیرجند، شیراز و کرج) مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1395 انجام شد. از روش های تجزیه پایداری امی و GGE بای پلات جهت تجزیه وتحلیل برهم کنش ژنوتیپ و محیط عملکرد دانه استفاده گردید.

نتایج حاصل از تجزیه واریانس امی حاکی از معنی دار بودن اثر محیط و اثر ژنوتیپ در سطح احتمال 1 درصد و برهم کنش ژنوتیپ با محیط در سطح احتمال 5 درصد بود. تجزیه اثرات ضرب پذیر نشان داد که تنها مولفه اول برهم کنش ژنوتیپ با محیط در سطح احتمال 1 درصد معنی دار است و به تنهایی حدود 63 درصد از واریانس برهم کنش را تبیین می نماید. بای پلات حاصل از میانگین عملکرد دانه برای ژنوتیپ ها و محیط ها و اولین مولفه اصلی برهم کنش موید برتری ژنوتیپ 6 به دلیل دارا بودن عملکرد دانه و پایداری بالا نسبت به سایر ژنوتیپ های تحت بررسی بود. نتایج به دست آمده از روش گرافیکی GGE بای پلات نشان داد که مولفه اصلی اول و دوم به ترتیب 97/66 و 57/20 درصد و مجموعا 53/87 درصد از تغییرات کل موجود در داده های عملکرد دانه را توجیه می کند. بای پلات بررسی و مقایسه محیط ها نشان دهنده واکنش مشابه محیط های اراک، بیرجند و شیراز از نظر رتبه عملکرد دانه ژنوتیپ ها بود. نمودار بای پلات چند ضلعی محیط های تحت بررسی را در یک ابر محیط قرار داد که در آن تنها ژنوتیپ 6 پایدار بود. بر اساس بای پلات ژنوتیپ ایده آل فرضی ژنوتیپ 6 از لحاظ هر دو جنبه پایداری و میانگین عملکرد دانه مطلوب تر از بقیه ژنوتیپ ها بود و سازگاری عمومی زیادی در همه محیط های تحت مطالعه از خود نشان داد.

نتایج این مطالعه با استفاده از روش های چندمتغیره موید تاثیر بسزای اثر محیط بر عملکرد دانه در ذرت بود. ژنوتیپ های مورد بررسی تنوع ژنتیکی قابل ملاحظه ای را نشان دادند. این تنوع ژنتیکی میان ژنوتیپ ها به اندازه ای بود که تقریبا دو برابر عامل محیط در توجیه واریانس کل نقش داشت. نتایج حاصل از هر دو روش ژنوتیپ 6 (KSC704) را به عنوان ژنوتیپ پایدار معرفی کردند. این ژنوتیپ در هر چهار محیط تحت مطالعه بهترین ژنوتیپ بود.