ارزیابی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های باقلا(Vicia faba L.) با روش های پارامتری و ناپارامتری

باقلا (Vicia faba L.) به واسطه درصد پروتیین و ارزش تغذیه ای زیاد یکی از حبوبات مهم محسوب می شود و قابلیت کشت به صورت دیم را دارد. باقلا یکی از حبوبات با ارزش است که با تثبیت بیولوژیکی نیتروژن، ایجاد تنوع در سیستم های زراعی، کاهش بیماری ها، آفات و علف های هرز به پایداری سیستم های زراعی کمک می کند. کاهش سطح زیرکشت آن در کشور به دلیل ناپایداری زیاد عملکرد در مواجهه با تنش های زیستی و غیر زیستی است. عملکرد دانه باقلا به شدت تحت تاثیر محیط قرار می گیرد و به نژادگران اغلب عملکرد و پایداری بالا را به عنوان معیارهای معرفی رقم می سنجند. هدف از این مطالعه، شناسایی لاین های برتر از نظر عملکرد و پایداری عملکرد از بین 15 لاین باقلا به دست آمده از آزمایش مقدماتی عملکرد دانه است.

تعداد 15 لاین حاصل از تلاقی بین لاین های موسسه بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک (ICARDA) و ارقام اصلاح شده و بومی ایرانی و منتج از آزمایش مقدماتی عملکرد سال زراعی 94-1393 ، به همراه ارقام شاهد برکت، سرازیری، زرشکی و بلوچی در دو سال زراعی (96-1394) در گرگان، دزفول، بروجرد و ایرانشهر به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار ارزیابی شدند. تجزیه پایداری با روش های واریانس ابرهارت و راسل، آماره های واریانس پایداری شوکلا (2i)، اکووالانس ریک (Wi)، واریانس محیطی (S2i)، ضریب تغییرات محیطی (CV)، ضریب تشخیص (R2)، ضریب رگرسیون فینلی و ویلکینسون (bi)، شاخص برتری لین و بینز (Pi) و آماره پایداری عملکرد (YSi) و روش های ناپارامتری ، ، Z1، Z2، TOP، میانگین و انحراف معیار رتبه انجام شد.

تجزیه واریانس مرکب داده های آزمایش، پس از آزمون بارتلت و معنی دار نشدن آن و اطمینان از یکنواختی خطاهای آزمایشی، صورت گرفت. نتایج نشان داد، اثر ژنوتیپ، محیط و برهم کنش ژنوتیپ در محیط بر عملکرد دانه معنی دار شد. بر اساس شاخص های واریانس شوکلا، اکووالانس ریک (Wi) و RMSE، ژنوتیپ های 11، 9 و 16، پایدارترین ژنوتیپ ها بودند. ژنوتیپ 9 کم ترین مقدار واریانس محیطی و ضریب تغییرات محیطی را داشت و پایدارتر از ژنوتیپ های دیگر بود. ژنوتیپ های 9 و 11 بیش ترین ضریب تشخیص (R2) و کم ترین شاخص انحراف از رگرسیون را داشتند. ضریب رگرسیون برای ژنوتیپ های 6، 9 و 16 کم تر از یک و میانگین عملکرد آن ها بیش تر از میانگین کل بود. بر اساس شاخص های برتری در کل محیط ها و محیط های مطلوب، ژنوتیپ های 15، 14، 12 و 11 پایدارترین ژنوتیپ ها بودند و دارای سازگاری اختصاصی به محیط های مساعد 1، 3، 5 و 7 و ژنوتیپ های 6، 9، 14، 16 و 12 سازگاری اختصاصی به محیط های نامساعد 2، 4، 6 و 8 داشتند. تجزیه هم زمان بر اساس عملکرد دانه و پایداری (YSi) نشان داد که ژنوتیپ های 6، 7، 9، 11، 12، 13، 14، 15 و 16، ژنوتیپ های پایدار بودند. بر اساس شاخص TOP، ژنوتیپ های 14 و 12 و بر اساس دو معیار و ، ژنوتیپ 11 پایدارتر از دیگر ژنوتیپ ها بودند. بر اساس شاخص چندمعیاری SIIG))، بر مبنای کلیه روش های ناپارامتری ژنوتیپ های 14 و 15 با بیش ترین مقدار و به ترتیب با عملکرد دانه 3478 و 3439 کیلوگرم در هکتار به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها شناخته شدند.

بر اساس تمام شاخص ها، ژنوتیپ های 6، 9، 11، 14 و 15 پایدارترین ژنوتیپ ها از نظر عملکرد دانه بودند و می توانند در آینده به عنوان منبع ژنتیکی در برنامه های اصلاحی استفاده شوند.