اصلاحات ارضی در آذربایجان با تاکید بر موقوفات

حکومت محمدرضا شاه با هدف رسیدن به نتایج اقتصادی و سیاسی مهم جهت ارتقاء وضعیت روستاییان ایران و تغییری ریشه ای در روابط سنتی روستایی اقدام به اصلاحات ارضی کرد. مالکان و زمین داران بزرگ نیز برای رهایی از قانون اصلاحات ارضی، زمین های بسیاری از روستاها یا اطراف شهرها را وقف کردند تا درآمد حاصل از آن برای مقاصد مذهبی و خیریه به کار گرفته شود. از جمله موارد مصرف آن گذشته از امور مذهبی، نگهداری و حفظ امور عام المنفعه مانند حفاظت از قنوات بود، در ادامه با تغییر قانون اصلاحات ارضی، موقوفات عام مشمول بیع قرار گرفت. همچنین خروج موقوفات از نظارت وزارت فرهنگ و هنر و انتقال امور آن به «بنیاد پهلوی» تغییراتی را در نظام سنتی روستایی ایجاد کرد. این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی پدیده فوق را در آذربایجان بر اساس اسناد و مدارک مورد تحلیل قرار خواهد داد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ساخت سنتی تصرف و بهره برداری جمعی زمین در بسیاری از مناطق روستایی شکسته شد و علاوه بر کاهش میزان بهره دهی زمین ها، فروش موقوفات تولید جمعی را برهم زد. با قطعه قطعه شدن زمین های زراعی، علاوه بر کاهش میزان بهره دهی زمین ها، تولید جمعی را که در روستاهای ایران به نام بنه، صحرا، حراثه و..، معروف بود؛ تغییر داده و اعضای آن را به حداکثر 4-2 خانوار تقلیل یافت و سبب افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها و تبدیل کشاورزان به افراد روز مزد در شرکت های سهامی و شرکت های کشت و صنعت بود.