فروپاشی حالت ‏نمایی ساختواژی اسم در عربی محلی ایران و لبنان

در عربی قدیم (کلاسیک) تقریبا تمامی اسم ‏ها در همه نقش ‏های دستوری (اعم از موضوعی، متممی و قیدی) پسوند حالت می ‏گرفتند. این مقاله به بررسی سرنوشت این نظام غنی حالت ‏نمایی در دو گونه امروزی زبان عربی یعنی عربی خوزستان (ایران) و لبنان می ‏پردازد. داده ‏های پژوهش ازطریق مصاحبه حضوری و در مواردی تبادل فایل صوتی با شش سخنگوی این گونه ‏ها (سه سخنگو از هرکدام) گردآوری شده است. ابزار اصلی گردآوری داده ‏ها دو پرسشنامه (جمعا شامل 101 سوال) و توصیف 14 عکس بوده که پیکره ‏ای بالغ بر حدود 800 جمله فراهم کرده است. تحلیل داده ‏های پیکره نشان می ‏دهد هیچ تکواژی که بیانگر تمایز حالت در تقابل با تکواژه‏ای دیگر باشد، در این دو گونه دیده نمی‏ شود. دو سازوکار عمده در فرایند فروپاشی حالت ‏نمایی در این گونه ‏ها دخیل بوده است: ساییدگی آوایی و تلفیق حال ت‏ها. محصول عملکرد این دو سازوکار در اسم ‏های مفرد، جمع مکسر و جمع مونث، حذف هر سه واکه کوتاه حالت ‏نما (حالت ‏های فاعلی، مفعولی و مضاف ‏الیهی) بوده و محصول عملکرد سازوکار دوم در اسم ‏های جمع مذکر سالم، تعمیم نقشی نشانه حالت غیرفاعلی به حالت فاعلی، و درنتیجه، ناپدیدشدن تمایز حالت ‏نمایی بوده است. در مقابل، داده ‏های پژوهش حاضر نشان می ‏دهد که در دو گونه امروزی، ثبات آرایش واژگانی و غنای نظام مطابقه نسبت به عربی قدیم بیشتر شده است. با این حال، براساس داده ‏های گونه‏ های امروزی نمی ‏توان این دو پدیده دستوری را لزوما پیامد فروپاشی حالت ‏نمایی دانست.