بررسی سبک شناسی منظومه حماسی-دینی «علی نامه» سروده «ربیع»

حماسه های دینی از نظر موضوع زیرمجموعه حماسه های تاریخی محسوب میشوند و قدیمیترین آنها، منظومه «علی‌نامه»، سروده «ربیع» است. در این مقاله به بررسی ویژگیهای سبکی این اثر در سه حیطه زبانی، ادبی و فکری پرداخته میشود.

این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

منظومه حماسی-دینی علی‌نامه توسط شاعری با نام یا تخلص «ربیع» سروده شده است. این منظومه در بحر متقارب و در 11220 بیت و در موضوع مناقب و مغازی علی بن ابی‌طالب در جنگ با ناکثین و قاسطین است. گوینده آن که به تصریح متن کتاب، متولد 420 هجری است، این منظومه را در سن 62 سالگی و در 482 هجری به احتمال قریب به یقین در خراسان و شاید در ناحیه بیهق و یا جرجان قدیم منظوم کرده است و آن را به یکی از اشراف سادات عصر، یعنی «علی بن طاهر عریضی» از سادات ناحیه تقدیم کرده است. این منظومه، در سال 1379، به همت شفیعی کدکنی به جامعه ادبی کشور معرفی شده است.

مختصات سبکی این اثر بلحاظ زبانی، همان مختصات فارسی کهن یا سبک خراسانی است. از نظر لغوی، این منظومه گنجینه ای است از واژگانی که امروز مهجور مانده اند. همچنین بعلت موضوع خاص منظومه، لغات عربی با بسامد قابل توجهی وجود دارد. در سطح ادبی بارزترین صورتهای خیالی و صنایع ادبی، اغراق و تشبیه هستند. در ساختن تصاویر تشبیهی و استعاری از عناصر محسوس و مادی همچون عوامل طبیعی و حیوانی استفاده شده است. در بخش محتوایی، غالب مضامین این منظومه، بر درونمایه های مذهبی خصوصا تبلیغ مذهب تشیع استوار است. سراینده این منظومه، با اینکه به توصیف میدانهای نبرد دلاوران عربی پرداخته، بعلت توجه و تعلق خاطری که به شاهنامه داشته، غالبا از شاهنامه به اشکال گوناگون تقلید میکند و حتی لغات و تعبیراتی را که نشان‌دهنده اشاره به ایران باستان و زمینه فرهنگی شاهنامه است، در اثر خویش وارد ساخته است.