نوآوریهای سبکی فارغ گیلانی و ویژگیهای شعری او در فارغنامه

«حسین بن حسن رودسری گیلانی» با تخلص شاعری «فارغ» یکی از شاعران ناشناخته ایران در قرن دهم و دهه های آغازین قرن یازدهم در عرصه سرایش حماسه دینی است. در این مقاله بر آنیم که ضمن معرفی اجمالی این شاعر گرانقدر و دیوان فارغنامه، به بررسی ویژگیهای سبکی و محتوایی این نسخه از سه منظر فکری، زبانی و ادبی بپردازیم.

پژوهش حاضر براساس شیوه اسنادی (کتابخانه) و بر پایه مطالعه مستقیم ابیات فارغنامه بوده است. برای انجام این پژوهش، ویژگیهای سبکی، محتوایی فارغنامه ریزبریز و نکته به نکته استخراج شده و آنها را بطور مختصر و مفید مطرح کرده ایم.

فارغنامه همچون دیگر حماسه های دینی دوره صفوی آمیخته ای از واقعیت و افسانه است که البته گاه جنبه داستانی و خیالپر‌دازی شاعرانه بر واقعیت برتری دارد؛ اگر چه وجود حضرت علی ‌(ع) یک امر حقیقی در این داستانها محسوب میشود ولی هیچگاه برای ایشان چنین صحنه هایی روی نداده و چنین جنگهایی که تاریخ گواه آن باشد، مشاهده نشده است. سرزمینهای موردنظر نیز در فارغنامه ناشناخته است.

منظومه فارغنامه، علی‌رغم اینکه دارای ابیاتی سست و سرشار از ایرادهای لفظی و معنوی است، کتاب موردپسند جامعه مذهبی است. ازجمله ویژگیهای شعری این شاعر، استفاده فراوان از صنایع بدیعی در حوزه بدیع لفظی و معنوی است که از این میان، جناس در حوزه موسیقی درونی، و تشبیه در حوزه موسیقی معنوی پربسامدترین آرایه های ادبی هستند. از دیگر ویژگیهای این نسخه خطی بکارگیری ردیفهای فعلی است؛ بگونه ای که بخش زیادی از اشعار دیوان، مردف هستند. عیوب قافیه نیز در منظومه فارغنامه بسیار دیده میشود. از مهمترین مضامین فکری این کتاب، میتوان مواردی را چون «بنمایه ها و باورهای اساطیری، اندیشه های اخلاقی، اندیشه های مذهبی، مدح و ستایش، دعا و اصطلاحات نجومی» ذکر کرد.