خوانش پدیدارشناختی رمان الحرام با تکیه بر مسئولیت نامتقارن اخلاقی «لویناس»

مسیولیت انسان در رابطه با دیگری، پرسشی تاریخی است که فیلسوفان هر کدام به فراخور خویش، در صدد پاسخگویی بدان برآمده اند. در مکتب پدیدارشناسی که تعامل بین سوژه و دیگری اهمیت خاصی دارد، «لویناس» قایل به مسیولیت پذیری سوژه نسبت به دیگری به صورت نامتقارن و نابرابر است. رمان الحرام نوشته «یوسف ادریس»، از آن جهت که مشتمل بر زنجیره روابط گوناگون درباره زنان و نوع برخورد خانواده و جامعه با آنان است، برای بررسی براساس رویکرد لویناس انتخاب شده است. با توجه به هدف پژوهش که تبیین میزان کارآمدی دیدگاه لویناس را، در بازنمایی تبعیض علیه زنان و نمود موقعیت آنان به عنوان سوژه و دیگری، مدنظر دارد، مهمترین شخصیت های رمان، هم در جایگاه «سوژ گی» و هم در جایگاه «دیگری» مطابق گزاره های لویناس بررسی شدند. نتایج تحقیق نشان داد آن مسیولیتی که مرد در مقام سوژه نسبت به دیگری به عهده دارد در مواجهه با امر زنانه، به ناگاه تغییر می یابد، اما زن در مقام سوژه باید از همه چیز خویش بگذرد. سوژه مذکر، تاب هیچ اختلالی در آسایش خویش نداشته، برای برطرف کردن عامل ناآرامی از خشونت ابایی ندارد. در مقابل، زنان در همه زندگی شان، تحت قیمومیت سوژه مذکر قرار داشته، مسیولیت های خانوادگی آنان به قدری پر مشقت است که فرصتی برای نمود «من» به آنها داده نمی شود. نگاه لویناس به امر زنانه، از جنس همدردی با نقش سرکوب شده آنان نیست، بلکه در مقابل، «دیگری زنانه» را تا حد «همان» مدنظر سوژه مذکر، تقلیل داده است.