تخمین غیرمستقیم ساختار ژنتیکی و جریان ژن در برخی از کلن های شالک (Populus nigra) با صفات مورفوفیزیولوژیک برگ

استفاده گسترده از کلن های وارداتی صنوبر، می تواند موجب تخریب ذخایر ژنتیکی بومی گردد. تعیین فاصله ژنتیکی بین کلن ها و تخمین شدت و جهت جریان ژن در بین جمعیت های مبداء، اطلاعات مهمی برای جهت دهی به برنامه های اصلاحی و حفاظتی در اختیار قرار می دهند. در این بین معرفی صفات ریختاری با ثبات و موثر در تمایز کلن ها موجب تسریع این فرآیند با صرف هزینه کمتر در مقایسه با نشانگرهای مولکولی می گردد.

در تحقیق حاضر پنج کلن از گونه شالک (Populus nigra) با هدف بررسی امکان تفکیک و برآورد پارامترهای ژنتیکی نظیر فاصله ژنتیکی و جریان ژن، با استفاده از نشانگرهای ریختاری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در خزانه سلکسیون یاسوج کشت شدند و صفات برگ در نهال های یکساله مورد مطالعه قرار گرفت. اندازه گیری صفات برگ مرتبط با پهنک، دندانه و لوب، رگبرگ، دمبرگ و شکل قاعده و نوک برگ در اواخر فصل رویش انجام شد و امکان تفکیک در سطح کلن با استفاده از تجزیه تابع تشخیص و تجزیه خوشه ای مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت با استفاده از یک رویه چندگانه شامل مدل های برآورد کننده تابع تشخیص و آنالیز خوشه ای روابط فیلوژنتیکی، فاصله ژنتیکی و شدت و جهت جریان ژن بین کلن ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

نتایج آنالیز تابع تشخیص نشان داد که صفات وزن تر، نسبت ابعاد و نسبت طول به پهنای برگ بیشترین تاثیر را با دقت 65 درصد در تفکیک کلن های شالک داشتند. در بین کلن های شالک مورد بررسی، کلن بومی ایران با برگ های کوچک و باریک از کلن بومی ترکیه متمایز بود و سایر کلن ها در حد وسط بودند. این تغییرات با موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی این کلن ها منطبق بود. کلن های بومی و اصلاحی ایران به ترتیب دارای کمترین و بیشترین شکل پذیری بودند. بررسی ساختار ژنتیکی کلن ها نشان داد که بین بیشتر کلن های مورد بررسی جریان ژن قابل توجهی وجود ندارد، ولی جریان ژن قابل توجهی بین دو کلن ترکی بی نام و اصلاحی ایران مشاهده شد، و جهت این جریان بیشتر از سمت کلن ترکی به ایرانی بود.

 در مجموع نشانه های کمی از آمیختگی صنوبر بومی ایرانی با ارقام مورد بررسی مشاهده شد، اما استفاده گسترده از رقم های اصلاح شده صنوبر ضرورت توجه به حفاظت از ذخایر ژنتیکی بومی را افزایش می دهد.