کمی سازی تغییرات شاخص های مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی مرزه رشینگری (Satureja rechingeri Jamzad) در شرایط تنش شوری با استفاده از مدل های غیرخطی

 مرزه رشینگری (Satureja rechingeri Jamzad) متعلق به تیره Lamiaceae، از گونه های انحصاری ایران است که پراکنش گسترده ای در جنوب ایران (عمدتا خوزستان و ایلام) دارد. این گیاه خواص دارویی بسیاری دارد و ترکیب اصلی اسانس آن کارواکرول (48 تا 95%) است. کارواکرول عمدتا در فعالیت های بیولوژیکی و تولید موادی از جمله آنتی بیوتیک ها و آنتی اکسیدانت ها نقش دارد. تنش خشکی و شوری از عمده ترین خطرات برای تولید موفق و عملکرد محصولات زراعی در ایران و جهان هستند. شوری فرایندهای متابولیسمی و فعالیت آنزیم ها را تغییر می دهد. یکی از تغییرات بیوشیمیایی که در گیاه هنگام رویارویی با محیط شور رخ می دهد، افزایش تولید رادیکال های آزاد اکسیژن است. درباره تحمل این گیاه به تنش شوری اطلاعات کمی وجود دارد. ازاین رو، این مطالعه به منظور کمی سازی پاسخ های مرفوفیزیولوژی و بیوشیمیایی مرزه رشینگری به تنش شوری با استفاده از مدل های غیرخطی انجام شد.

این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در شرایط گلخانه طی سال های 1396-1395 صورت گرفت. قلمه های ریشه دار از شرکت دارویی خرمان واقع در خرم آباد (لرستان) تهیه و به گلخانه پژوهشی گروه مهندسی علوم باغبانی و فضای سبز، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران واقع در کرج (البرز) انتقال داده شدند. قلمه های ریشه دار شده به مدت حدود یک ماه در شرایط مناسب نگه داری شده و سپس به گلدان انتقال داده شدند. شش هفته بعد از استقرار کامل، گیاهان در معرض غلظت های مختلفی از کلرید سدیم (صفر، 2، 4، 8 و 16 دسی زیمنس بر متر) قرار گرفتند. پارامترهایی شامل پایداری غشاء، فعالیت مالون دی آلدهید، سوپراکسیددیسموتاز، آسکوربات پراکسیداز، میزان پرولین، فنول کل، ارتفاع بوته، طول و عرض برگ، قطر ساقه و وزن تر و خشک اندام هوایی و میزان و عملکرد اسانس اندازه گیری شد و از مدل های لجستیک، سیگموییدی و پیک برای کمی سازی این پارامترهای استفاده شد.

 اثر تنش شوری بر بیشتر خصوصیات معنی دار (به جز قطر ساقه و درصد اسانس) بود. با افزایش غلظت نمک NaCl، در گیاهان تحت تنش شوری، نشت غشاء (250%)، میزان پرولین (430%)، کاتالاز (360%)، آسکوربات پراکسیداز (550%)، سوپراکسیددیسموتاز (320%)، فنل کل (350%) و مالون دی آلدهید (280%) افزایش یافتند. شوری باعث کاهش ارتفاع گیاه (14 درصد)، طول و عرض برگ (21 و 23%)، وزن تر شاخه (35%) و وزن خشک شاخه (15%) و عملکرد اسانس (15%) شد. همچنین تغییرات خصوصیات مرفولوژیکی در شرایط تنش شوری به صورت لجستیک و خصوصیات بیوشیمیایی (به جز آسکوربات پراکسیداز که به صورت پیک بود) به صورت سیگموییدی بودند.

به طورکلی، مرزه رشینگری تا غلظت 4 دسی زیمنس بر متر شوری را تحمل کرد، ولی در شوری های بالاتر، وزن تر و خشک و ارتفاع گیاه به طور معنی داری کاهش یافتند.