زمینه ها و ماهیت مشترک قیام های ایرانی خراسان در قرن دوم هجری

خراسان بزرگ در سده های نخستین هجری در ماهیت رخدادهای تاریخی جهان اسلام سهم موثری داشت؛ تا جایی که می توان تحولات و آثار معطوف به آن در این دوران را «رستاخیز خراسان» نامید. در کنار وجه فکری- فرهنگی این تحولات، مطالعه دگرگونی های سیاسی- نظامی و ازجمله قیام هایی که در قالب دفاع همه جانبه با بهره گیری از زمینه های فکری موجود، وجه اعتراضی داشتند و به طور مشخص در پی دفاع از هویت و احیای میراث اقتصادی و اجتماعی ایرانی بودند، مهم می نماید. ازاین رو تبارشناسی تاریخی و تبیین زمینه های مشترک موثر در وقوع این قیام ها، مسیله مهمی است که در جای خود بررسی موقعیت ویژه خراسان را از حیث راهبردی، توان سیاسی- جغرافیایی، پشتوانه های فکری- فرهنگی و کارآمدی اقتصادی- اجتماعی را می طلبد. نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و طرح این پرسش که: موقعیت راهبردی خراسان در ماهیت قیام های این خطه چه تاثیری داشت؟ سعی در بررسی زمینه های مشترک و ماهیت قیام های موردنظر دارد. دستاورد تحقیق حاکی از این است که قیام های قرن دوم هجری در ایران با ماهیت اعتراضی خاص خود در خراسان رخ داده اند و از موقعیت ویژه منطقه و پویایی اندیشه سیاسی ایرانی در آنجا تاثیرپذیر پذیرفته اند. این قیام ها با ویژگی هایی مشترک و ماهیتی عدالت خواهانه، دفاع از هویت اجتماعی و احیای میراث تمدنی ایرانی را در دستور کار داشتند.