بررسی وصیت تملیکی از منظر فقه مذاهب خمسه

 وصیت عملی حقوقی است که به موجب آن شخص وصیت‌کننده، برای بعد از فوت خود مالی را به دیگری تملیک می‌نماید یا شخصی را مامور انجام کاری می‌کند. بر این مبنا، وصیت به دو دسته وصیت تملیکی و عهدی تقسیم می‌شود. در وصیت تملیکی، شخص موصی، مالی را مجانا برای بعد از فوت خود به دیگری تملیک می‌کند. درباره ماهیت وصیت تملیکی در مذاهب فقهی، بحث و اختلاف نظر وجود دارد. برخی این عمل حقوقی را عقد و برخی آن‌ را ایقاع می‌خوانند.

 این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از شیوه اسنادی و استفاده از ابزار فیش‌برداری تهیه و تدوین گردیده است.

 یافته‌ها حاکی از این است که مطابق قول اکثر فقهای امامیه در فرض فوت موصی‌له قبل از رد یا قبولی وصیت، حق رد یا قبولی وصیت به ورثه موصی‌له به ارث می‌رسد. در مقابل، دیدگاه دیگر بین فوت موصی‌له قبل و بعد از فوت موصی قائل به تفکیک شده و معتقد است که در مورد نخست وصیت باطل بوده و در مورد اخیر، حق قبولی یا رد به ارث می‌رسد. اکثر فقهای اهل سنت قائل به این نظر هستند. برخی نیز بر این عقیده هستند که اگر قصد موصی وصیت به نفع شخص موصی‌له باشد، حق قبول یا رد به ورثه وی منتقل نمی‌شود، مگر اینکه اراده موصی بر انتقال حق قبول یا رد واقع شده باشد.

 در وصیت تملیکی مشهور فقها عقیده دارند که قبول موصی‌له قبل از وفات موصی دارای ارزش و اعتبار است و قبول مجدد موصی‌له پس از فوت موصی لزومی ندارد. اگر موصی‌له قبل از اعلان اراده خود فوت کند، قول مشهور، جانشینی ورثه موصی‌له است و از آنجا که حق قبول به نحو توزیعی است، می‌توانند وصیت را به نسبت سهم خود قبول یا رد کنند و سهم اعلی یا ادنی خود را ببرند.