نسبت دین و سیاست در اندرزنامه های اردشیربابکان و نیکولو ماکیاولی

حقیقت و ماهیت رابطه دین و قدرت سیاسی یکی از مسایل مهم در باب نظام فکر و عمل سیاسی دوره ساسانی است. این پژوهش کوششی مقدماتی در ارزیابی دقیق تر رابطه پیچیده و چندلایه دین و سیاست در اندیشه سیاسی ایران ساسانی با تحلیل تطبیقی رابطه دین و سیاست در کتاب عهد اردشیر و آرای ماکیاولی است. در این مقاله با روشی مقایسه ای و نیز با کاربست روش اسکینر در فهم منطق درونی متون، رساله عهد اردشیر را با تمرکز بر انگاره های دینی-سیاسی آن در تطابق با آرای ماکیاولی در شهریار و گفتارها مورد مطالعه قرار دادیم. بررسی ما نشان می دهد که اگر «کارکردهای سیاسی دین»، «ضرورت بازآرایی دین» و « تقدم مصلحت بر اخلاق» در نگاه ماکیاولی به رابطه دین و سیاست را معیار قرار دهیم، عهد اردشیر متضمن تمامی این عناصر در نگاه به دین در سیاست است. از این رو می توان این اثر را دربردارنده طرحی نظری از چگونگی و دقایق رابطه دین و سیاست دانست. اردشیر در عمل و نظر از همان آغاز یکداستان کردن ایرانیان به استفاده از ابزار دین و دقایق آن بدانسان که ماکیاولی سده ها بعد اندیشیده بوده است، اما به سبب فقدان مقدمات فکری و تاریخی، نمی توانسته همچون ماکیاولی نظریه پرداز دوران گذار باشد.