تجربه‏ گرایی‏ و نقد آن

در این نوشتار تناقضات تجربه گرایی با تحلیل جهت گیری های مختلف آن به تصویر کشیده شد و معلوم گردید که تجربه گرایان، انسان را موجودی صرفا پذیرنده و منفعل از اشیاء عینی و بیرونی می‏دانند. این رویکرد به دیگر حوزه‏ها بویژه واقعیت های ارزشی و اخلاقی نیز کشیده شده است، هر چند نمی‏توان همه تجربه گرایان را در مقابله با متافیزیک هم رای و هم نظر پنداشت، نتیجه طبیعی این مکتب انکار حقایق ماورای حس و طبیعت است. از دیگر شاخصه‏های مکتب تجربه گرا سازگار نبودن آن با عقل‏گرایی و فلسفه اولی است، زیرا آن همه‏چیز را از منظر علم بشر می‏نگرد. و لذا در منطق تجربی سیر فکری بشر همیشه از خاص به عام و از جزیی به کلی است. از این جهت، در این مکتب، قیاس جای خود را به استقرا می دهد. مطلب دیگر این که در این مکتب وجود مفاهیم فطری و قضایای قبل از تجربه انکار شده است؛ اما می دانیم که این گونه مفاهیم و قضایا حقایقی است که بنیاد معرفت را تشکیل می دهند و انکار آنها تجربه گرا را نیز به بن بست معرفت شناختی می رساند. این مکتب فکری با توجه به روش و اصولی که برگزیده است به اصالت دین نیز متعرض می گردد و عملا به نفی مفهوم متعارف دین رهنمون می گردد؛ این مساله در نگاه هیوم به دین کاملا آشکار است.