تحلیل رویکرد محمدرضا درویشی در تنظیم قطعه ی گنبد مینا اثر پرویز مشکاتیان، از منظر تغییرات مدال، هارمونی و کنترپوان

تغییرات مدال در موسیقی ایرانی تابع ضوابط خاص تعیین شده در ردیف دستگاهی هستند، اما گنبد مینا، اثری با همکاری مشترک پرویز مشکاتیان و محمدرضا درویشی، پا را فراتر از این ضوابط می گذارد. در این اثر مدگردی از مد مبدا قطعه (دشتی)، به مقاصدی غیر از مقاصد تعیین شده در ردیف دستگاهی صورت گرفته است. این تغییرات مدال با مفهوم های آلتراسیون و متغیر گره خورده است زیرا هر دو مفهوم در فرآیند خروج از مد، علاوه بر کاربردهای دیگرشان مورداستفاده قرار می گیرند. بنابراین یکی از اهداف این مقاله، تبیین مفهوم آلتراسیون و متغیر در اثر موردبحث به عنوان راهی برای مدگردی با شیوه های نو است. علاوه بر تغییرات مدال، هارمونی هم در گنبد مینا موردمطالعه قرار گرفته است. استفاده از فواصل دیسونانس در ارتباط با نغمه های پایدار مد، مانند شاهد که مغایر با نگرش های ارایه شده برای هارمونیزه کردن مدهای ایرانی، مانند فرهاد فخرالدینی یا علی قمصری است، بررسی می شود. این بررسی راه را برای ارایه ی نگاه هارمونیک جدید در ارتباط با مد دشتی، یعنی مد اثر مذکور باز می کند که دو ویژگی اساسی دارد: ویژگی اول، استفاده از رده های مجموعه ای (015) و (016) به عنوان آکوردهای اصلی شاهد و خاتمه و تعیین رده های دیگر برای نغمه های دیگر مد است. ویژگی دوم استفاده از دو کاردینالیته ی متفاوت برای درجات مختلف مد است: ترایکورد و تتراکورد. ترایکوردها برای درجات پایدارتر مد مانند شاهد، خاتمه و ایست موقت استفاده شده و تتراکوردها برای دیگر درجات یا برای مدگردی یا خروج موقت از مد استفاده شده اند. برای مثال استفاده از (0358) برای سوم بالای شاهد. همچنین، از نقطه نظر کنترپوانی، نگاهی طبقه بندی شده در استفاده از فواصل دوم بزرگ، سوم کوچک و بزرگ به صورت فاصله ی ترکیبی، ششم کوچک و بزرگ و اکتاو که در گوشه های مختلف این اثر به کار رفته است. روش تحقیق در این پژوهش، به صورت مطالعه ی کتابخانه ای است و آنالیز هارمونی این اثر، بر مبنای نظریه ی مجموعه ها انجام شده است.