روایت اسنادی فعالیت های تجارتخانه ارباب جمشید جمشیدیان در حوزه املاک نمونه پژوهی: روستاهای سلامی و سده (1230ش/1267ق - 1311 ش)

جمشید جمشیدیان (ارباب جمشید)، اولین نماینده ی زرتشتیان در مجلس شورای ملی، تاجر و صراف بزرگ اواخر قاجار بود. وی کار خود را با کارگری در بزازی شروع کرد و بهتدریج صراف بزرگ و ثروتمند عصر خود شد. تجارتخانه جمشیدیان در اکثر شهرهای بزرگ ایران و کشورهای مختلف شعبه داشت. بهدلیل وسعت فعالیت صرافی جمشیدیان، به بانک جمشیدی هم مشهور بود. جمشیدیان نقش عمده ای در مبادلات داخلی و بین المللی اعتباری و مالی ایران ایفا کرد. منافع عمده حاصل از این حجم وسیع مبادلات تجاری و صرافی، به سرمایه گذاری جمشیدیان در عرصه املاک و مستغلات در تهران و سایر شهرها، بالغ بر 37 آبادی در سراسر ایران انجامید. از آن جمله، املاک جمشیدیان در روستاهای سلامی و سده بود.مقاله حاضر، با هدف تحلیل و تبیین نحوه مالکیت دو منطقه ی سلامی و سده توسط ارباب جمشید و پس از آن، بر آن است به چگونگی مالکیت و مسایل مالیاتی و نحوه ی اخذ مالیات دو منطقه مذکور پاسخ دهد.اسناد منتشر نشده خانواده جمشیدیان و اسناد آرشیو ملی ایران، منابع اصلی این مقاله را تشکیل می دهد که در چارچوب سندپژوهی و با بهره گیری از روش تحقیق اسنادی با شیوه توصیفی- تحلیلی پس از استنساخ، مطالعه اسناد و با توجه به خلا مطالعاتی موجود، تلاش شده به سوالات فوق پاسخ داده شود.دستاورد پژوهش حاکی از این است که: منافع اقتصادی مترتب بر منطقه، ارزش ملکی و محصول آوری آن را دو چندان کرده و تاجر و صراف بزرگی چون ارباب جمشید را مشتاق به سرمایه گذاری و مالکیت اراضی سلامی و سده نموده است. این در حالی بود که تعیین، دریافت و پیگیری مالیات منطقه مغشوش و تابع شرایط اقلیمی و بسته به تصمیم حاکمان و مباشران بود. ضمن این که تحولات و سیر قوانین مالیات بردرآمد، نامنظم و بعضا سیر قهقرایی طی کرده است.واژه های کلیدی: سده، سلامی، ارباب جمشید، قوام السلطنه، مالیات، املاک