تحلیل گفتمان ایدئولوژیکی تذکره المعاصرین با رویکرد سبک شناسی انتقادی

تذکره المعاصرین حزین بجهت ویژگیهای منحصربفردش، اثری ممتاز بشمار می‌آید؛ حزین در این تذکره، دیدگاه های انتقادی خود در زمینه شعر و شاعری (نقد ادبی) و نیز تحلیلهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود را عرضه میکند؛ بدین ترتیب این اثر، علاوه بر اینکه منبع ارزشمندی برای پژوهشهای تاریخی، فرهنگی، ادبی و... محسوب میشود، بجهت احتوا و انعکاس سازوکارهای اندیشگانی مولف در بافت خاص اجتماعی - فرهنگی، مجال تحلیل گفتمانی متن را برای پژوهندگان فراهم آورده است. مسیله اصلی این تحقیق، کنکاش در لایه های سبکی کتاب تذکره المعاصرین نوشته حزین لاهیجی، بمنظور بازنمایی و تحلیل ایدیولوژی مستور در زیرساختهای زبانی و ادبی این متن است.

این پژوهش با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و استدلالی انجام شده است.

حزین لاهیجی در نقل واقعیات عصر خود و نحوه زیست و شاعرانگی شعرای مذکور در این تذکره، پایبندی بسیاری به باورهای اخلاقی، فرهنگی و بیش از همه انتقادی-ادبی خود نشان میدهد و با انتخاب گفتمان تک‌صدایی، هیچ‌ سستی و تردیدی در داوریهای شخصی و قضاوت در اوضاع و احوال و دانش و سیرت شاعران نمینماید.

نتایج تحقیق شامل این اطلاعات است: در لایه ایدیوژلویکی، نویسنده در ضمن بازگویی تاریخ، بصراحت و با تعصب از قضاوتهای شخصی خود در باب مهارتهای هنری و شعری شاعران و خصایص اخلاقی آنان سخن میگوید. در لایه واژگانی غلبه با شاخصهای اسمی و مکانی شیعی است که بر گرایشهای عقیدتی نویسنده تاکید دارد، فراوانی رمزگان اخلاقی در مقایسه با رمزگانهای ادبی و مذهبی، جایگاه اخلاق را در مولفه های گفتمانی نویسنده بسیار برجسته نموده است. در لایه نحوی، نویسنده با استفاده از جملات ساده و گسسته، صدای دستوری فعال، وجهیت قاطع اخباری، با صراحت و قطعیت از مولفه های اندیشگانی و انتقادی خود جانبداری نموده است. در لایه بلاغی، کثرت کاربرد ابزارهای بلاغی کمتر در خدمت ایدیولوژی و بیشتر درجهت تقویت زیب و زیور بیانی است. در لایه کاربردشناسی، نویسنده با کنشگری بیانی بدون بهره گیری از فرانقشهای ارتباطی و تعاملی، با گفتمان تک‌صدایی، منظورهای ایضاحی و اعلانی خود را محقق ساخته است.