فراتحلیل آثار حوزویان در مواجهه با فلسفه ویتگنشتاین؛ با تاکید بر حوزه علمیه قم

تاملات فلسفی ویتگنشتاین درباره زبان و تاثیرات فراوان آن در حوزه‏ های گوناگون معرفتی و فلسفی، اندیشمندان حوزوی را نیز به مواجهه با این اندیشه‏ ها واداشته است. بررسی این مواجهات و شناخت انواع آن برای شناسایی ظرفیت‏ها، خلاها، آسیب‏ها و خطرات ممکن در این مواجهه ضروری می‏نماید. پژوهش حاضر با بررسی آثار اندیشمندان حوزوی که به مواجهه با فلسفه ویتگنشتاین پرداخته ‏اند، می‌کوشد تا صورت‏بندی منظمی از این آثار ارایه کرده، انواع این مواجهه را شناسایی نماید. در گردآوری اطلاعات با روش «گلوله ‏برفی» 52 اثر، اعم از مقاله، کتاب و پایان‏نامه به ‏دست آمد که از سال 1372 تاکنون نگارش شده است. داده ‏ها با روش «فراتحلیل کیفی»، در دو بخش یافته‏ های توصیفی با پنج شاخص (بازه زمانی، مراکز علمی، قالب آثار، دسته ‏بندی پژوهشگران و نقش پژوهشگران) و در بخش بررسی کیفی نیز با معیار «نحوه مواجهه با فلسفه ویتگنشتاین»، آثار در هفت دسته قرار گرفته و براساس آن، هفت نوع مواجهه با فلسفه ویتگنشتاین در حوزه علمیه قم شناسایی شده است. طبق نتایج فراتحلیل، بیشترین حجم آثار نگاشته‏ شده (50%) به شرح و بسط فلسفه ویتگنشتاین پرداخته‏ و 21% آن آثار را نقد کرده؛ نقدها نیز بیشتر در سطح مباحث منطق، معرفت‏ شناسی و الفاظ بوده و چندان به سطح فلسفی نمی‌پردازند. ازاین‌رو، خلا وجود یک نظریه منسجم فلسفی برای مواجهه با بنیادهای فلسفی نظریه ویتگنشتاین کاملا محسوس بوده و موجب شده تا جدی‏ترین مواجهه حوزویان که در جهت بهره‏ گیری و مقایسه دیدگاه ‏های وی با مباحث اصول فقه (17%) بوده، با خطر گرفتار شدن در مبانی و لوازم معرفتی نظریات وی مواجه شود و این مسیله ضرورت مواجهه جدی در سطح بنیادی فلسفی با فلسفه ویتگنشتاین را می‌نماید که به‏ نظر می‏رسد نظریه «اعتباریات» علامه طباطبایی بستر مناسبی برای آن فراهم کرده است.