جایگاه غبطه در فقه امامیه و اخلاق اسلامی

با مطالعه دقیق مبانی اخلاق اسلامی و آثار فقهی و حقوقی تبیین می‌گردد که در خصوص لزوم رعایت غبطه در غیر ولی قهری کمتر اختلافی وجود دارد؛ دیدگاه فقهای امامیه مبنی بر این است که پدر و جد پدری به عنوان اولیای قهری صغیر، سفیه و مجنون (که سفه و جنون آن‌ها متصل به زمان صغر باشد) معرفی شده‌‌اند. هرچند اخلاق اسلامی به لزوم غبطه به طور عموم پایبند است، لیکن در مورد مشروط‌بودن تصرفات پدر و جد پدری به لزوم رعایت غبطه اختلاف نظرها شدید است. به نظر می‌رسد بر اساس دستور قرآن کریم، فلسفه جعل ولایت در تصرف و اخلاق اسلامی، باید رعایت این شرط را برای همه اولیای تصرف الزامی دانست. هدف ما در این مقاله تبین جایگاه غبطه بر اساس آموزه‌های فقهی و با تاسی از اخلاق اسلامی می‌باشد.

 این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از روش اسنادی و استفاده از ابزار فیش‌برداری تهیه و تدوین گردیده است.

موارد مربوط به اخلاق در پژوهش و نیز امانتداری در استناد به ارجاعات در مقاله رعایت گردیده است.

یافته‌ها حاکی از این است که برخلاف فقه، قانون مدنی به صراحت ولی قهری را موظف به رعایت غبطه نموده است. ملاک شناخت غبطه و رعایت آن عرف و مرجع تشخیص آن، شخص ماذون در تصرف است، گرچه اثبات خلاف آن هم ممکن است و منجر به عزل اولیای تصرف، تبدیل ید امانی به ید غاصبانه، الزام به جبران خسارت و غیر نافذشدن معامله خواهد شد. در دعوای میان مولی‌علیه و اولیای تصرف مبنی بر عدم رعایت غبطه، مولی‌علیه باید بینه اقامه کند، وگرنه سخن اولیای تصرف مقدم است، زیرا امین شناخته می‌شوند.

بر اساس فقه امامیه و با تکیه بر اخلاق اسلامی، پدر و جد پدری باید رعایت غبطه مولی‌علیه را بنمایند. هرچند فقها به صراحت در خصوص مسوولیت غیر ولی قهری تعیین تکلیف نکرده‌اند، لیکن اخلاق اسلامی ایجاب می‌نماید که همه در این خصوص رعایت غبطه داشته باشند و در این زمینه دلالت اولویت نیز وجود دارد به گونه‌ای که چنانچه در موقعیتی ولی قهری لازم باشد رعایت غبطه نماید غیر ولی غیر قهری به طریق اولی باید رعایت غبطه را بنماید.