منشا گفتمان تصوف سیاسی در ایران و تحلیل آن بر اساس نظریه گفتمان لاکلائو و موفه

مانویان و مزدکیان بر اندیشه های پس از خود اثر گذاشتند. یک ویژگی برخی نحله های عارفان و صوفیان، اعتراض علیه حکام جبار و وضعیت ظالمانه حاکم بر جامعه است. در این پژوهش، بر اساس منابع مکتوب ادبیات زرتشتی و مانوی و متون عصر اسلامی، منشا ظلم ستیزی برخی گفتمان های عارفانه و صوفیانه مشخص شده و از منظر انتقادی مورد تحلیل قرار گرفته است. مبنای این تحلیل نظریه گفتمان لاکلایو و موفه (1985) است. با مطالعه منابع، مشخص می شود که مانویان و مزدکیان مشکلات عدیده ای علیه حکومت ساسانی ایجاد کرده بودند. به نظر می رسد، در دوره اسلامی، این دو گروه الگویی مستقیم یا غیر مستقیم برای مبارزه گروه های مخالف دستگاه خلافت عباسی شده بودند که غالبا دستگاه خلافت در فرایند طرد و به حاشیه رانی مخالفان خود، آنان را به دو نحله یا طریقت مغضوب در نزد زرتشتیان (مانویان و مزدکیان) منسوب می کرد؛ ظاهرا، در این امر، زرتشتیان هم به یاری دستگاه خلافت می آمدند و هم از این سرکوب خشنود می گشتند و احتمالا در منابع، برای تشبیه عرفا و صوفیان مخالف دستگاه حاکم به بدنامان ایران در عصر ساسانی، شیوه برخورد با آنان بسیار شبیه به روش کشتار و اعدام مانویان و مزدکیان تصویر یا نقل می گردید. در این تحقیق روشن می گردد که دال مرکزی جریان های مخالف حکومت های ساسانی و عباسی، در روایت های حکومتی، «فساد اخلاقی» و «اباحه» است، در حالی که این گفتمان های مخالف حکومت، ظاهرا «عدالت» را به عنوان «دال تهی» در جامعه برجسته کرده بودند.