بازخوانی انتقادی رویکرد نسخه شناسانه «حافظ به سعی سایه» (هوشنگ ابتهاج)

در قرن اخیر، ماجرای پایان ناپذیر سخن حافظ به مطالعات و پژوهش های بی شماری انجامیده و هرکس از طریقی در کلام او مضمون ها را بررسی کرده و در آثار متعددی به چاپ رسانده است. از مباحثی که در سال های میانی قرن اخیر بسیار مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت، چاپ و انتشار کتب متعددی در زمینه تصحیح دیوان حافظ بود. گروهی از مصححان کوشیدند تا دیوان حافظ را که در زمان حیات او جمع آوری نشده بود، به کمک نسخه های قدیمی و گاه به سلیقه خود تصحیح کنند و غبار تحریفات نساخ و کاتبان را از چهره ابیات اصیل بزدایند. یکی از تحقیقات حافظ شناسی، دیوان حافظ با شرح و حواشی هوشنگ ابتهاج است که به سبب شهرت و سابقه نویسنده آن در کار شرح برخی از متون عمده ادب فارسی، در خور توجه و تاملی دیگر است. از آنجا که از زمان انتشار نخستین چاپ این کتاب تاکنون گام هایی چند در راه نقد و معرفی آن برداشته شد، نگارنده بر آن است تا با بازخوانی آنها، به بازنمایی دیدگاه های مختلف در باب آخرین طبع از اشعار حافظ بپردازد. هدف این نوشتار، طرح نظریات متعدد در باب «حافظ به سعی سایه» و نیز نقد و بررسی این نظریات برای رسیدن به درکی بهتر از رویکرد مصحح این اثر است. به این ترتیب، با بررسی پژوهش هایی که در باب این اثر نوشته شده ، نشان داده ایم این طبع و تصحیح جدید در عرصه حافظ شناسی، دلایل موجهی برای ظهور خویش دارد و می تواند نزدیک ترین نسخه به نسخه کهن و خود حافظ باشد.