تحلیل فضایی - زمانی طبقه بندی اقلیمی ایران بر اساس روش دومارتن و آزمون من-کندال در دوره آماری 1374 تا 1398

آب و هوای یک منطقه در یک دوره بلندمدت را اقلیم گویند. شناسایی و طبقه بندی اقلیمی از دیرباز مورد توجه متخصصان آب و هواشناسی بوده است. محققان با به کارگیری روش های مختلف و با استفاده از متغیرهای اقلیمی هم چون بارش و دما، زمین را به مناطق اقلیمی همگن طبقه بندی کرده اند و نتایج پهنه بندی اقلیمی را در ارزیابی کمبود آب و منابع آب در مقیاس های کوچک و بزرگ به منظور پیش بینی اقدامات عملی برای کنترل خشکی در مناطق آسیب پذیر به کار برده اند. هدف از این تحقیق به روزرسانی و تحلیل فضایی - زمانی طبقه بندی اقلیمی ایران بر اساس شاخص دومارتن و استفاده از آزمون من-کندال است.

برای انجام این مطالعه، داده های مربوط به متغیرهای دما و بارش بصورت ماهیانه از 153 ایستگاه سینوپتیک در دوره زمانی 1398-1374 از سازمان هواشناسی کشور استخراج گردید. ابتدا داده های میانگین دمای سالیانه و مجموع بارش سالیانه از داده های ماهیانه تهیه شد و سپس با استفاده از مدل کریجینگ نقشه های هم دما و هم بارش بدست آمد. نقشه نهایی پهنه بندی اقلیمی با استفاده از شاخص دومارتن که پایه آن بر اساس بارش و دما است تهیه گردید. هم چنین برای بررسی معنی داری یا عدم معنی داری شاخص اقلیمی دومارتن و تعیین روند، از آزمون ناپارامتریک من-کندال استفاده شده است.

نتایج نشان داد که بر اساس مدل کریجینگ، میزان R2 و RMSE برای داده های بارش به ترتیب برابر با 0/58 و 167/51 میلی متر و برای داده ها دما 0/83 و 2/32 درجه سلسیوس به دست آمد که بیانگر عملکرد بهتر مدل برای داده های دما می باشد. علت این امر با واریانس بالای داده های بارش در کشور مرتبط است. پهنه بندی اقلیمی ایران بر اساس شاخص دومارتن نشان داد که شش تیپ اصلی اقلیمی این شاخص در ایران وجود دارد. بیش تر مساحت ایران را اقلیم خشک و پس از آن اقلیم نیمه خشک تشکیل می دهد. بررسی نتایج حاصل از تحقیق نشان داد اقلیم خشک 76/40% ، اقلیم نیمه خشک 19/65% و سایر اقلیم ها کم تر از 4% مساحت ایران را تشکیل می دهند. هم چنین مساحت اقلیم های خشک و نیمه خشک با مساحتی بالغ بر 96/05% از سطح ایران، نسبت به تحقیقات گذشته افزایش یافته است که می تواند به دلیل کاهش بارش و افزایش دما باشد. نتایج آزمون من-کندال نشان داد که ایستگاه های خرمدره، میانه، رامسر، بروجرد، پیرانشهر، تبریز و بیجار دارای روند صعودی (روند مرطوب تر شدن) و ایستگاه های دزفول، ملایر، سبزوار، بندر انزلی، تهران (مهرآباد)، تهران (شمیران)، قزوین و دوشان تپه درای روند نزولی (روند خشک تر شدن) معنی دار در سطح 5% هستند.

نتایج این پژوهش نشان می دهد، ایران دارای شش ناحیه اقلیمی شامل؛ اقلیم خشک، نیمه خشک، مدیترانه ای، نیمه-مرط، مرطوب و بسیار مرطوب است. هم چنین مقایسه نتایج بدست آمده با نتایج تحقیقاتی که سایر محققین در گذشته انجام داده اند نشان داد که مساحت اقلیم های خشک و نیمه خشک در دوره مورد مطالعه نسبت به دوره های گذشته افزایش داشته است. هم چنین 14% از ایستگاه های با روند نزولی (8 ایستگاه) دارای روند نزولی معنی دار و 7% از ایستگاه های با روند صعودی (7 ایستگاه) دارای روند صعودی معنی دار در سطح 95% هستند.